ధర్మవీరులు

స్వాతంత్ర్య సమరం జరుగుతున్న కాలంలో ఎంతో మంది భారతీయులు తమ ప్రాణాలను త్యాగం చేసి ‘భారత మాత’ బానిస సంకెళ్లను తెంచడానికి ఉరికొయ్యలకు వేలాడారు. అందుకోసం కన్నతల్లిదండ్రులను, ఉన్న ఊరిని వదిలేసి ఉద్యమానికి ఊపిరిలూదడానికి బయలుదేరారు.అలాంటి నిజమైన దేశభక్తుల్లో ఒకరు ‘షహీద్ పీర్ అలీఖాన్’.

1812లో ప్రస్తుత ఉత్తరప్రదేశ్‌‌లోని అజంగఢ్ జిల్లాలోని మహమ్మద్ పూర్‌లో జన్మించిన పీర్ అలీఖాన్(Peer Alikhan)..తన ఏడేళ్ల వయసులోనే ఇంటి నుంచి ప్రస్తుత బిహార్ రాష్ట్రంలోని పాట్నాకు వలస వెళ్లాడు. అక్కడ ఓ జమీందార్ అతనికి ఆశ్రయం ఇవ్వడంతో పాటు బిడ్డలా సాకాడు.అలీ పెద్దయ్యాక పాట్నాలోనే ఓ పుస్తకం దుకాణాన్ని ప్రారంభించాడు. ఇది 1857లో సిపాయిల తిరుగుబాటు సమయంలో విప్లవకారులు అందులో రహస్యంగా మీట్ అయ్యేవారని విలయం టేలర్ అనే బ్రిటీష్ అధికారి తన పుస్తకంలో రాసుకొచ్చాడు.

విలియం టేలర్.. పాట్నా డివిజన్ కమిషనర్(1855-1857)గా పనిచేశాడు. తన పుస్తకంలో ఏం రాశాడంటే.. ‘పీర్ అలీ లక్నోకు చెందినవాడు, కానీ చాలా ఏళ్లుగా పాట్నాలో ఉంటున్నాడు. పుస్తక విక్రయదారుడు పనిచేస్తూనే, తిరుగుబాటు సమయంలో తిరుగుబాటు కుట్రలను కొనసాగించే ఉద్దేశంతో అతను వాస్తవానికి ఇక్కడ స్థిరపడి ఉండవచ్చని నేను గట్టిగా అనుమానిస్తున్నాను’అని పేర్కొన్నాడు.

షహీద్ పీర్ అలీ ఖాన్ భయం లేని వ్యక్తి. జులై 1857లో పాట్నాలో జరిగిన తిరుగుబాటు ఉద్యమానికి అలీ నాయకుడిగా అవతరించాడు. అంతేకాకుండా అతను రహస్యంగా ముఖ్యమైన కరపత్రాలు పంపిణీ చేశాడు. ఇతర విప్లవకారులకు కోడెడ్ సందేశాలను కూడా పంపాడు. వలసవాద వ్యతిరేక నిరసనలను ప్లాన్ చేయడానికి విప్లవకారుల మధ్య అన్ని సంభాషణలను సేకరించేవాడు.

ఈ క్రమంలోనే బ్రిటీష్ అధికారుల చేతికి రెండు లేఖలు దొరికాయి. దీంతో విప్లవ ఉద్యమంలో షహీద్ పీర్ అలీ ఖాన్ పాత్ర ఉందని అధికారులు నమ్మారు. అయితే, బ్రిటీష్ వారితో పోరాడాలనే తన సంకల్పం కారణంగా అలీ కాస్త వెనక్కి తగ్గేందుకు నిరాకరించాడు. అధికారుల డిమాండ్లకు తలొగ్గలేదు.

ఈ క్రమంలోనే పీర్ అలీ ఖాన్ 03 జులై 1857న పాట్నాలో తిరుగుబాటుకు నాయకత్వం వహించాడు. పాట్నా నగరం నడిబొడ్డున ఒక ఆంగ్ల పూజారిపై తొలి దాడి యత్నం జరిగింది. కానీ, పూజారి తప్పించుకున్నాడు. ఆ తర్వాత ఓపియం ఏజెంట్‌కు ప్రధాన సహాయకుడు డాక్టర్ లైల్‌ను తిరుగుబాటు దారులు చంపేశారు. ఈ ఘటన తర్వాత షహీద్ పీర్ అలీ ఖాన్, ఇతర విప్లవకారులను బ్రిటీష్ సైన్యం అరెస్టు చేసింది. తిరుగుబాటు గురించిన సమాచారం ఒప్పుకోలేదు.

చేసిన తప్పుకు క్షమాపణ కోరమని అధికారులు అడగ్గా అందుకు నిరాకరించాడు. ‘మీరు నన్ను లేదా నా లాంటి వారిని ప్రతిరోజూ ఉరితీయవచ్చు, కానీ నా స్థానంలో వేలాది మంది పుట్టుకొస్తారు. మీరు అనుకున్నది ఎన్నటికీ సాధించలేరు’అని పీర్ అలీ ఆఖరి మాటలను విలియం తన పుస్తకంలో రాసుకొచ్చాడు. కాగా, 07 జులై 1857న పీర్ అలీఖాన్‌కు బహిరంగంగా ఉరితీశారు. అతన్ని ఉరితీసిన ప్రదేశానికి ‘షాహీద్ పీర్ అలీ ఖాన్ పార్క్’ అని నామకరణం చేయబడింది. అతని పేరు మీద పాట్నాలో ఒక రోడ్ కూడా ఉంది.

షహీద్ కన్నెగంటి హనుమంతు..స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ కాలంలో తెలుగు నేల దేశం కోసం అతను ఊపిరిలూదాడు.చివరి శ్వాసవరకు ‘వందేమాతరం’ (Vandemataram) అనే నినాదాన్ని దిక్కులు పిక్కటిల్లేలా నినదించాడు. అతని చుట్టూ ఉన్నవారికి అసలైన స్వాతంత్ర్యం(Independance) అంటే ఏమిటి? స్వేచ్ఛా వాయువులు ఎలా తీసుకోవాలో నేర్పించిన మహనీయుడు. షహీద్ హనుమంతు బ్రిటీష్ వారి ‘పుల్లరి’(Pullari) పన్నును తీవ్రంగా వ్యతిరేకించాడు. దాని నిర్మూలన కోసం ఎన్నో ఉద్యమాలు చేశాడు.

ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని పల్నాడు జిల్లా దుర్గి మండలం మించలపాడు గ్రామంలో కోలగట్ల అచ్చమ్మ, వెంకటప్పయ్య దంపతులకు షహీద్ కన్నెగంటి హనుమంతు(Kanneganti hanumantu) జన్మించాడు. అతని బాల్యంలో బ్రిటీష్ వారి పరిపాలనలో తోటి భారతీయులు అనుభవించిన అవమానాలు, బాధలను చూస్తూ పెరిగాడు. అప్పుడే హనుమంతులో వేదన, బ్రిటీష్ వారంటే కోపం పెంచుకున్నాడు.

హనుమంతు పెరిగి పెద్దయ్యాక..బ్రిటీష్ వారు ‘పుల్లరి’ సిస్తు కట్టాలని ప్రజలను తీవ్రంగా వేధించేవాడు. ఆ టైంలో హనుమంతు వారికి ఎదురుతిరగడం ప్రారంభించాడు. సాధారణంగా ఈ పుల్లరి పన్నును..అటవీ గ్రామాల రైతులు అటవీ ఉత్పత్తులను ఉపయోగించినా విధించేవారు. అడవుల్లో కలపను సేకరించినా.. పశువులను మేపడానికి గడ్డి తెచ్చినా పన్ను విధించేవారు.

దీంతో హనుమంతు ప్రజలను పన్ను చెల్లించవద్దని వారిలో చైతన్యం తీసుకొచ్చే ప్రయత్నం చేశాడు. సహాయ నిరాకరణోద్యమంలో భాగంగా పల్నాడు ప్రాంతంలో ‘పుల్లరి సత్యాగ్రహం’ నిర్వహించారు. ఈ ఉద్యమం మెయిన్ ఎజెండా ఏమిటంటే బ్రిటీష్ వారు పన్నులను(TAX) ఎత్తివేసే వరకు గ్రామస్తులు ఎవరూ వారికి పనుల్లో సాయం చేయరు. ఆ సమయంలో కొండా వెంకటప్పయ్య వంటి స్థానిక నాయకులు కూడా హనుమంతుకు మద్దతు తెలిపారు. షాహీద్ హనుమంతు ఆధ్వర్యంలో ప్రజలు రెవెన్యూ, అటవీశాఖ అధికారులపై సామాజిక బహిష్కరణ విధించారు.

ఆహారం,లాండ్రీ,క్షురకుల సేవలతో సహా అధికారులకు అన్ని వస్తువులు,సేవలను నిరాకరించారు. ప్రజలను చైతన్య పరిచి వారిని ఉద్యమం వైపు నడిపిస్తున్నాడని హనుమంతు మీద బ్రిటీష్ వారు కోపం పెంచుకున్నారు. ఈ క్రమంలోనే షహీద్ హనుమంతును 1921-22లో పల్నాడు అటవీ సత్యాగ్రహంలో భాగంగా నల్లమల్ల కొండల చెంచులతో కలిపి అనేక సార్లు అరెస్టు చేశారు.

అనంతరం ఓ బ్రిటీష్ కలోనియల్ అడ్మినిస్ట్రేటర్ టీజీ రూథర్‌ఫోర్డ్ షహీద్ హనుమంతుకు లంచం ఆశ చూపించాడు. దుర్గి ప్రాంతంలోని 45 గ్రామాలకు హనుమంతుని జమీందార్‌గా చేస్తానని, ఉద్యమాలు మానుకోవాలని సూచించారు. కానీ, అతను నిరాకరించడంతో పాటు బ్రిటీష్ వారికి వ్యతిరేకంగా నినాదాలు చేశాడు. మీకు ఎందుకు కట్టాలిరా శిస్తు? నీరు పెట్టావా, నాటు వేసావా? కోత కోసావా, కుప్ప నుర్చవా? ఎందుకు కట్టాలి రా శిస్తు? అని గట్టిగా ప్రశ్నించాడు.

ఆ తర్వాత 1922 ఫిబ్రవరి 22న బ్రిటీష్ సైనికులు మించలపాడుకు వచ్చి పుల్లరి పన్ను చెల్లించకుంటే తీవ్ర పరిణామాలుంటాయని షహీద్ హనుమంతును హెచ్చరించారు. మహత్మా గాంధీ అప్పటికే సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమాన్ని విరమించుకున్నాడు.

దీంతో హనుమంతు పన్ను చెల్లించడానికి ఓకే అన్నాడు. ఆ తర్వాత ఇతర మార్గాల్లో తన పోరాటాన్ని కొనసాగించాడు. కోటప్పకొండలో మహాశివరాత్రి రోజున హనుమంతు అతని అనుచరులు ఊరేగింపులో పాల్గొనడానికి బయలుదేరారు. మహిళలు, పిల్లలు మాత్రమే గ్రామంలో ఉన్నారు. హనుమంతు లేని సమయం చూసి జిల్లా కలెక్టర్ వార్నర్ గ్రామాన్ని చుట్టుముట్టి పశువులను తీసుకెళ్లడానికి కొందరు పోలీసు దళాలను పంపించాడు.

పెద్దలు, మహిళలు పోలీసు దళాలను అడ్డుకోవడానికి ప్రయత్నించగా వారిని తుపాకీ రైఫిల్స్‌తో బలవంతంగా కొట్టి ఈడ్చీ పడేశారు. విషయం తెలుసుకున్న హనుమంతు వెంటనే గ్రామానికి పరుగెత్తాడు. పెద్దలను, మహిళలను కొట్టవద్దని బ్రిటిష్ వారిని వేడుకున్నాడు. కానీ బ్రిటీష్ వారు కనికరం లేకుండా అతనిపై కాల్పులు జరిపారు. ఒకటి కాదు రెండు కాదు ఏకంగా 26 సార్లు కాల్పులు జరిపారు.

అయితే, హనుమంతు చనిపోయే వరకు సుమారు 4 గంటల పాటు ‘వందేమాతరం’ నినాదాలు చేశాడు. గ్రామస్తులు అతనికి నీళ్లివ్వకుండా బ్రిటీషర్స్ అడ్డుకున్నారు. హనుమంతు చనిపోయాక 4 రోజుల తర్వాత అతని అంత్యక్రియలను ఆయన భార్య,బంధువులు మించలపాడులో నిర్వహించారు.

బ్రిటీష్ వారి అజమాయిషీని ఎదురించడంతో పాటు వారికి నిద్రలు లేని రాత్రులు మిగిల్చిన వారిలో లాలా జైదయాల్ ఒకరు. ఏకంగా బ్రిటీష్ ఏంపైర్ మీదకు యుద్ధాన్ని ప్రకటించాడు. వారి ఆధీనంలోని ఒక సంస్థానాన్ని చేజిక్కించుకుని ఏకంగా కింగ్ మేయర్ అయ్యాడు.కొంతకాలం సొంతంగా రాజ్యాన్ని పాలించిన అతను బ్రిటీష్ సైన్యం జరిపిన దాడుల్లో వీరమరణం పొందాడు.లాలాకు కుడి భుజంగా ఉన్న మెహ్రాబ్ ఖాన్ కూడా చివరకు ఉరికొయ్యకు వేలాడాడు. అయినప్పటికీ వీరి యుద్ధ పరాక్రమం గురించి ఆనాటి నెత్తుటి మరకలతో లిఖించబడిన చరిత్ర నేటి తరానికి ప్రస్పుటం చేస్తోంది.

లాలా జైదయాల్ భరత్ పూర్లోని ‘కామా’లో జన్మించాడు. తన ప్రాథమిక విద్యను పూర్తి చేశాక ‘హడావోటీ’ ఏజెన్సీలో ‘కోట మహారావు’ న్యాయవాదిగా అపాయింట్ అయ్యాడు. అయితే, వారికి తెలియదు లాలా కోట తిరుగుబాటుకు కారణం అవుతాడని.. ఇకపోతే కరోలిలో జన్మించిన మెహ్రాబ్ ఖాన్ కోట సైన్యంలో ‘రిసల్దార్‌’గా ఉండేవాడు. ఇతను లాలాకు సహచరుడు. వీరిద్దరు కలిసి కోటలో ఒక కథనాన్ని ప్రచారం చేసి అక్కడున్న జనాల్లో ఉద్యమ ఊపిర్లు ఊదారు.

హిందువులు, ముస్లిముల్లో ఒక మతపరమైన విప్లవాన్ని రగిలించారు.దానిని బ్రిటీష్ వారి పతనం కోసం వాడారు. హిందువులు దైవంగా భావించే జంతువు మాంసంతో బ్రిటీషర్స్ కొత్త ఆయుధాలు తయారు చేస్తున్నారని వారిని నమ్మించారు.అలాగే ముస్లిములు తినే తినుబండారాలలో మానవుల ఎముకల పొడిని కలుపుతున్నారని వారిని నమ్మించి విప్లవం వైపు వారిని మళ్లించారు. ఫలితంగా ఓ రోజు ఒక పెను ఉపద్రవమే ముంచుకొచ్చింది.

అదే టైంలో ‘మేజర్ బర్టన్’ తన ఇద్దరు కుమారులు 21 ఏళ్ల ‘ఫ్రాంక్’, 16ఏళ్ల ‘ఆర్థర్’‌తో కలిసి కోటాను సందర్శించారు. ప్రస్తుత దేశరాజధాని ‘ఢిల్లీ’ని బ్రిటీష్ ఎంపైర్‌లో విలీనానికి గౌరవసూచకంగా కోటాలో పరేడ్ ఏర్పాటుచేశారు. అదే టైంలో సంస్థానం రాజు, మేజర్ బర్టన్‌లపై తిరుగుబాటు చేయాలని లాలా బృందం నిర్ణయించింది. సరిగ్గా 15 అక్టోబర్ 1857న ఆగ్రహంతో ఉన్న హిందూ, ముస్లిం గ్రూపులు కత్తులు,తుపాకులను సేకరించి రెసిడెన్సీ బంగ్లాను చుట్టుముట్టాయి.

స్థానిక పౌరులు కూడా వారితో కలిసి కాల్పులు జరిపి వెంటనే ప్యాలెస్ స్వాధీనం చేసుకున్నారు. తిరుగుబాటును మేజర్ బర్టన్ ముందుగా గుర్తించలేకపోయాడు. గన్ ఫైరింగ్ విని తన స్వాగతం కోసం జరుగుతున్న ఏర్పాట్లు అనుకున్నాడు. అతనికి వాస్తవికత తెలియదు. తెలిసేలోపు జరగాల్సినది అంతా జరిగిపోయింది. ‘మేజర్ బర్టన్’, అతని ఇద్దరు కొడుకులను తిరుగుబాటుదారులు చంపేశారు. అయితే, బర్టన్ తలను లాలా బృందం నరికి చేతబట్టుకుని కవాతు నిర్వహించింది.

ఈ తిరుగుబాటు గురించి తెలుసుకున్న బ్రిటీష్ అధికారులు ఆగ్రహం వ్యక్తంచేశారు. ఇందుకు గల కారకులకు మృత్యు దండన విధించారు. ఆలోపు షహీద్ లాలా జైదయాల్ కోటా సంస్థానం పరిపాలనకు బాధ్యత వహించారు. పూర్వం కోటా రాజును తన సొంత రాజభవనంలోనే బంధించారు. 6 నెలల పాటు, కోట పరిపాలనను షహీద్ జైదయాల్ చూసుకున్నారు. అతని సహచరుడు మెహ్రబ్ ఖాన్ నగర రక్షణకు బాధ్యత వహించాడు.

రాజ్యాన్ని కాపాడుకోవడానికి లాలా, మెహ్రబ్ ఖాన్ ‘సుంబల్‌ఘర్ పాలకుడు విఠల్’‌ను సాయం కోరారు. లాలా పాలనలో కోటాలోని ప్రజలు, అధికారులు సంతోషంగా ఉండసాగారు.అయితే, వీరి పాలన ఎక్కువ కాలం కొనసాగలేదు. 1858 మార్చి 30న కరౌలీ మహారాజుతో చేతులు కలిపి బ్రిటిష్ సేనలు కోటాను తిరిగి ఆక్రమించుకున్నాయి. ఆ సమయంలో షహీద్ జైదయాల్ కోటను విడిచి బికనేర్‌కు వెళ్లాడు. దీంతో అతని తలపై 12000 రివార్డు బహుమతిని బ్రిటీష్ అధికారులు ప్రకటించారు.

ఈ క్రమంలోనే షహీద్ లాలా జైదయాల్,మెహ్రబ్ ఖాన్, తన అనుచరులు అనేక కష్టాలను అనుభవించారు. ఆ తర్వాత కొన్నిరోజులకు షహీద్ లాలా జైదయాల్ భట్నాగర్‌ను బ్రిటీష్ సైన్యం అరెస్టు చేసింది. తిరుగుబాటు, బ్రిటీష్ అధికారిని హత్య చేసిన కేసులో హదౌతి రాజకీయ ఏజెంట్ W.H కోర్టు విచారణ జరిపి లాలాకు మరణశిక్ష విధించింది. 1860 సెప్టెంబరు 17న లాలా జైదయాల్‌కు కోటాలో ఉరిశిక్షను అమలుచేశారు.

మూడవ ఆంగ్లో- మరాఠా యుద్ధం తర్వాత మధ్య భారతదేశంలోని అన్ని పూర్వ మరాఠా భూభాగాలను బ్రిటీష్ వారు తమ అధీనంలోకి తీసుకున్నారు. పూర్వం మరాఠా సామ్రాజ్యం మొత్తం ఛత్రపతి శివాజీ సంస్థానంలో భాగంగా ఉండేది. ఎంతో మంది మొఘలులు, సుల్తానులతో యుద్ధం చేసి శివాజీ మహారాజ్ అనంతమైన హిందూ సామ్రాజ్యాన్ని స్థాపించాడు. ఆ వీరుడి మరణాంతరం బ్రిటీష్ వారు ఇండియాలోకి ప్రవేశించడం, మరాఠా భూభాగాలపై కన్నేయడం, మరాఠా యోధులతో యుద్దం ఇలా జరుగుతూ వచ్చింది.

కాలక్రమేణా మరాఠా సామ్రాజ్యంలోని భూభాగాలు మొత్తం బ్రిటీష్ వారి ఆధీనంలోకి వెళ్లిపోయాయి. అయితే, షహీద్ ప్రిన్స్ కున్వర్ చైన్ సింగ్ (Shaheed prince kunwar chain singh) (1800-1824) ప్రస్తుత మధ్యప్రదేశ్‌(MadyaPradesh)లోని రాజ్‌గఢ్ జిల్లా నర్సింగ్‌గఢ్‌కు చెందిన యువరాజు.మూడవ ఆంగ్లో-మరాఠా యుద్ధం పూర్తయ్యాక మధ్య భారతంలోని అన్ని పూర్వ మరాఠా భూభాగాలను బ్రిటిష్ వారు తమ ఆధీనంలోకి తెచ్చుకున్నారు. అందులో నర్సింగ్ గఢ్ కూడా ఒకటి.

అయితే, తన సామ్రాజ్యాన్ని తిరిగి స్వాధీనం చేసుకునేందుకు చైన్ సింగ్ ఎన్నో ప్రయత్నాలు చేయసాగాడు. అప్పటికే రాజకీయ అధికారం కోసం బ్రిటీష్ వారు ప్రయత్నించగా..అందుకు చైన్ సింగ్ నిరాకరించాడు.భూభాగం వారి చేతుల్లోకి వెళ్లిన రాజ్యాధికారం ఇచ్చేందుకు చైన్ సింగ్ ససేమీరా అన్నాడు.అంతటితో ఆగకుండా బ్రిటీష్ వారిపై తిరుగుబాటు చేయాలని నిర్ణయించుకున్నాడు.

తన మంత్రివర్గంలోని కొందరు బ్రిటీష్ వారికి గుట్టుగా సమాచారం చేరవేస్తున్నారని గుర్తించి వారిని అంతమొందించాడు. ఆ విషయం తెలిసి బ్రిటీష్ వారు చైన్ సింగ్‌ను ఎదుర్కోవడానికి సెహోర్ కంటోన్మెంట్‌లో ఉన్న వారి రాజకీయ ఏజెంట్ మాడాక్‌ను ఆదేశించింది.

అయితే, మాడాక్ ఆదేశాలను పలుమార్లు చైన్ సింగ్ ధిక్కరించాడు. అధికారమే పరమావధిగా జీవించాలని నిర్ణయించుకున్నాడు. అధికారం లేని నాడు జీవించి ఉన్నా లేకున్నా ఒకటే అనే భావనకు వచ్చిన చైన్ సింగ్.. చివరకు 24 జూన్ 1824న తన నమ్మకమైన సైనికులు 50 మందితో కలిసి బ్రిటీష్ మాడాక్ అధికారును కలవడానికి వెళ్లాడు. అక్కడ వారు పెట్టిన షరతులను చైన్ సింగ్ ఖరాఖండీగా తిరస్కరించాడు.

అది కాస్త బ్రిటీష్ సైన్యంతో సాయుధ ఘర్షణకు దారి తీసింది. బ్రిటీష్ వారి ఆయుధ సంపత్తి ముందు చైన్ సింగ్,తన సహచరులతో కలిసి వీరమరణం పొందాడు.
1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు(మొదటి స్వాతంత్ర్య సంగ్రామం)కు ముందు ప్రిన్స్ కున్వర్ చైన్ సింగ్ బ్రిటీష్ ఆదేశాలను ధిక్కరించడంతో పాటు వారికి ఎదురు తిరిగాడు. తనకు దక్కాల్సిన అధికారం కోసం అమరుడయ్యాడే తప్పా.. వారి కింద బానిసత్వానికి చేయడానికి నో చెప్పాడు. మాతృభూమి కోసం తెల్లదొరలతో ఫైట్ చేసి సెహోర్‌లోని ఓ సమాధిని అలంకరించాడు.

బ్రిటీష్ వారు ఇండియాలో వర్తకం కోసం వచ్చి ఆ తర్వాత ఎలా దేశం మొత్తం తమ పరిపాలన సామ్రాజ్యాన్ని విస్తరించారో..ఆ తర్వాత ఆదాయ వనరుల కోసం ఎలాంటి పద్ధతులను అనుసరించారో తెలుసుకోవడం చాలా ముఖ్యం. అందుకోసం వారు డివైడ్ అండ్ రూల్‌ని అమలు చేశారు. దేశంలో ఇదే విధానాన్ని ఇప్పటికీ మన రాజకీయ నాయకులు అనసరిస్తున్నారంటే అతిశయోక్తి కాదు.

ఒకప్పుడు ఛోటా నాగ్‌పూర్ పీఠభూమి, సంతాల్ పరగణాల్లో సంతాల్ ప్రజలు నివసించేవారు. వారు ప్రకృతితో మమేకమై స్థానికంగా లభించే సహజ సంపదను సమృద్ధిగా పొంది ఆనందకరమైన జీవనాన్ని గడిపేవారు. వారి జీవితాల్లోకి అనుకోకుండా ఒకరోజు బ్రిటీష్ వారు ప్రవేశించారు. ఆ సమయంలో బ్రిటీష్ వారి యజమాయిషీ వారిపై ఉండేది. సంపదను ఎలాగైనా సృష్టించాలనే ఆలోచనతో ఉన్న బ్రిటీష్ వారు గిరిజనులు తమ ఆదాయాన్ని పెంచుతారని వారు గుర్తించారు.

తద్వారా వారికి రుణ సదుపాయం కలిగించేవారు. చిన్న మొత్తంలో రుణం అందించి పెద్ద మొత్తంలో డబ్బును వారినుంచి దోచేవారు. డబ్బు చెల్లించని స్థోమత లేని వారి నుంచి భూములు, పశుసంపదను దౌర్జన్యంగా లాక్కునేవారు. వడ్డీ వ్యాపారులు, బ్రిటీష్ లాయర్లు గిరిజనుల మీద పట్టు సాధించారు. పేదవారి భూమిని వేలం వేసి అదే భూమిలో వారిని పనివారిగా మార్చేవారు.

జార్ఖండ్‌లోని బర్హైత్ సమీపంలోని బొగ్నాడిహ్‌లో ముర్ము కుటుంబంలో పెద్ద వాడైన ‘సిడో’ ఈ దౌర్జన్యాన్ని భరించలేకపోయాడు. సామూహిక తిరుగుబాటు ద్వారానే దోపిడీ వ్యవస్థకు స్వేచ్ఛ దొరుకుతుందని భావించాడు. తనకు దేవుడు ఉపదేశించాడని తన సోదరుల ద్వారా చుట్టుపక్కల గిరిజన తెగలకు ఆ సందేశం పంపించాడు. ఆ సందేశం దావాలనంగా వ్యాపించింది.

ఓ రోజు పంచకటియా అనే ప్రదేశంలో సిడో ప్రసంగం ఇచ్చాడు.ఆ టైంలో అక్కడి తెగలు అతనిపై మండిపడ్డారు. అదే టైంలో ‘డిగ్గిహ్’ పోలీసు అవుట్‌పోస్ట్‌కు అధికారిగా ఉన్న బ్రిటీష్ పోలీసు ఆ గుంపును చెదరగొట్టేందుకు వారి వద్దకు వచ్చాడు. దీంతో సిడో ఒక్కసారిగా అతని తలను శిరచ్ఛేదం చేశాడు. ఆ ఘటన చూసిన వారంతా భయాందోళనకు గురయ్యారు. ఆ తర్వాత వారంతా సిడోకు జై కొట్టారు.

విల్లులు, బాణాలు, ఈటెలు, గొడ్డల్లు చేతబట్టి గుంపులు గుంపులుగా భూస్వాములపై, వడ్డీ వ్యాపారులపై, చిరు వ్యాపారులపై ప్రతీకారం తీర్చుకోవాలనుకున్నారు. వారి ఇండ్లు, ధాన్యాగారాలపై పడి మొత్తం లూటీ చేశారు. కొన్ని నెలలు పాటు గిరిజనులు దోపిడీని కొనసాగించారు. అనంతరం ఈ బృందం కలకత్తాలోని బ్రిటిష్ ప్రధాన కార్యాలయానికి చేరుకోవాలనుకుంది. కానీ, బర్హైత్ నుండి 70 కిలోమీటర్ల దూరంలో ఉన్న మహేశ్‌పూర్ దాటి వారు ముందుకు సాగలేకపోయారు.

బ్రిటీష్ సైన్యం పక్కా ప్రణాళికతో గిరిజన గ్రూపులు, సిడోను బంధీని చేశారు. అనంతరం వారిని ఉరితీశారు. దాదాపు 10వేల మందికి పైగా సంతాల్ ప్రజలు స్వాతంత్ర్యం కోసం తమ ప్రాణాలను అర్పించినట్లు తెలిసింది.

సంతాల్ ప్రజల వీరోచిత ప్రాణత్యాగం గురించి తెలిశాక స్వాతంత్ర్యం కోసం ఇద్దరు సోదరీమణులు ‘షాహిద్ వీరాంగనాస్ ఫూలో ముర్ము, ఝానో ముర్ము’ కదనరంగంలోకి దూకారు. బ్రిటీష్ సైనికుల శత్రు శిబిరంలోకి చొరబడి చీకటి కమ్మేసినట్టు గొడ్డలితో ఏకంగా 21 మంది సైనికులను ఊచకోత కోశారు. విప్లవోద్యమంలో వారి సహచరుల్లో స్పూర్తిని కలిగించింది. పురుషులతో సమానంగా పోరాడి వారికంటూ ప్రత్యేకంగా చరిత్రను లిఖించారు. ఆ తర్వాత బ్రిటీష్ సైన్యం చేతిలో ఆ ఇద్దరు సోదరీమణులు హతమయ్యారు. ఈ తిరుగుబాటు తర్వాత ఛోటా నాగ్‌పూర్ కౌలు చట్టం (1908),సంతాల్ పరగణా కౌలు చట్టం (1912)ను బ్రిటీష్ వారు తీసుకొచ్చారు. ఈ చట్టం ద్వారా గిరిజన ప్రజల నుంచి భూమిని గిరిజనేతరులకు బదిలీ చేయడానికి నిలిపివేసింది.

తమ పోరాటం ద్వారా ఎంతో మంది హృదయాల్లో స్వాతంత్ర్య కాంక్షను రగిలించిన ‘ఫూలోముర్ము, ఝానో ముర్ము’ లను స్ఫూర్తిగా తీసుకుని ఆ తర్వాత కూడా పోరాటాలు కొనసాగాయి. అయినప్పటికీ వీరికంటూ చరిత్రలో చోటు దక్కలేదు.

దేశానికి స్వాతంత్ర్యం(Freedom Fight) కోసం ఉద్యమం నడిపిన వారిలో అందరికీ మహత్మా గాంధీజీ(Mahatma Gandi) పేరు మొదట గుర్తొస్తుంది. కానీ, ఆయన కంటే ముందు చాలా మంది స్వాతంత్ర్య కారులు ఉద్యమాలు నడిపారు.మాతృభూమిని బ్రిటీష్ వారి చెర నుంచి విడిపించేందుకు కొత్త ఉద్యమాలకు ఊపిరిపోశారు. అదేవిధంగా ఒక చేతితో స్వాతంత్ర్య కాంక్షతో జెండా పట్టుకుని మరొక చేతితో బ్రిటీష్ వారితో యుద్ధం చేసింది ఓ ధీర వనిత. ఆమె మరెవరో కాదు ‘షహీద్ భోగేశ్వరి’(Shaheed Bogeshwari).

షహీద్ భోగేశ్వరి అస్సాంలోని నాగావ్ జిల్లాలో జన్మించింది. భోగేశ్వర్ ఫుకాన్‌ అనే వ్యక్తిని వివాహం చేసుకుంది. వీరికి ఇద్దరు కుమార్తెలు, ఆరుగురు కుమారులు. భోగేశ్వరి ఎనిమిది మంది పిల్లల తల్లి మాత్రమే కాకుండా ఓ సాధారణ గృహిణి. అయినప్పటికీ, షాహీద్ బోగేశ్వరి ‘క్విట్ ఇండియా’ ఉద్యమంలో కీలక పాత్ర పోషించింది.అస్సాంలోని నాగావ్ జిల్లాలోని బెర్హంపూర్, బాబాజియా, బర్పూజియా ప్రాంతాల్లో చురుకుగా పనిచేసింది.

భారత జాతీయ కాంగ్రెస్ ఆఫీసులను ఏర్పాటు చేయడంలో ముఖ్యభూమిక పోషించింది. 1930లో ఆమె బ్రిటీష్ అధికారులకు వ్యతిరేకంగా శాసనోల్లంఘన చర్యగా అహింసాత్మక మార్చ్‌లో పాల్గొనగా..బ్రిటీష్ అధికారులు పికెటింగ్‌లో భాగంగా ఆమె‌ను అరెస్టు చేశారు. షహీద్ భోగేశ్వరి తరచుగా అహింసా నిరసన మార్చ్‌లో పాల్గొనేవారు. 1942లో బెర్హంపూర్ ఇండియన్ నేషనల్ కాంగ్రెస్ కార్యాలయాన్ని బ్రిటీష్ అధికారులు సీజ్ చేసి మూసివేయగా.. అందుకు వ్యతిరేకంగా నిర్వహించిన నిరసన కవాతులో ఆమె తన కుమారులతో కలిసి పాల్గొని కాంగ్రెస్ కార్యాలయాన్ని తిరిగి విజయవంతంగా తెరిచారు.

2 రోజుల తర్వాత కార్యాలయం పున:ప్రారంభోత్సవం జరిగింది. అనంతరం ఈ కాంగ్రెస్ కార్యాలయాన్ని ధ్వంసం చేయడానికి బ్రిటీష్ వారు పెద్ద ఎత్తున సైన్యాన్ని పంపారు. ఆ సమయంలో షహీద్ భోగేశ్వరి, ఆమె కూతురు రత్నమాల చుట్టుపక్కల గ్రామస్తులు చాలా మందితో వందేమాతరం నినాదాలు చేస్తున్నారు. ఆ గుంపునకు భోగేశ్వరి నాయకత్వం వహిస్తుండగా.. పోలీసులు ఆ సమూహాన్ని బలవంతంగా చెదరగొట్టే ప్రయత్నం చేశారు.

‘ఫించ్’ అనే బ్రిటీష్ అధికారి కాంగ్రెస్ కార్యాలయాన్ని కూల్చేయాలని ఆదేశాలు ఇవ్వడంతో అక్కడున్న ఉద్యమకారులు రెచ్చిపోయారు. దీంతో అతను తుపాకీ తీసి భోగేశ్వరి కూతురి మీద గురిపెట్టగా ఆమె ముందుకు దూసుకెళ్లి జెండా స్తంభంతో ఆ అధికారిని బలంగా కొట్టింది. ఆ తర్వాత ఆ అధికారి భోగేశ్వరిని తుపాకీతో కాల్చి చంపాడు.

స్వాతంత్ర్యం కోసం ఆమె చేసిన వీరోచిత పోరాటానికి గాను 1947లో దేశానికి ఫ్రీడమ్ వచ్చాక ఆమె పేరు మీద ఒక ఆసుపత్రి, ఇండోర్ స్టేడియాన్ని నిర్మించారు. 1854లో అస్సాంలోని నాగాన్‌లో ఒక అమెరికన్ బాప్టిస్ట్ మిషనరీ మైల్స్ బ్రోన్సోనిస్ అనే వ్యక్తి ఈ ఆస్పత్రిని స్థాపించగా.. దీనికే ‘షహీద్ భోగేశ్వరి ఫుకాన్’ సివిల్ హాస్పిటల్‌గా నామకరణం చేశారు. అస్సాం రాజధాని గువహటిలో ఆమె పేరు మీద ఇండోర్ స్టేడియం ఉంది.

భారత భూభాగంపై జన్మించిన వారికి యుద్ధం ఎలా చేయాలో నేర్పించాల్సిన అవసరం లేదు. మన పూర్వీకుల చరిత్ర నెమరేసుకుంటే చాలు. నెత్తురు మరిగిపోతుంటుంది. యుద్ధం నైపుణ్యాలు తెలియక పోయిన శత్రువు మీదకు కత్తి దూసేంత సాహసం ఈ గడ్డపై పుట్టిన ప్రతి ఒక్కరీ సొంతం. దేశానికి స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడిన ఒక్కొక్కరు ఒక్కో హీరోనే. వారికి యుద్ధ నైపుణ్యాలు తెలీవు. కానీ ప్రకృతి, గురువులు నేర్పిన పాఠాలను జ్ఞప్తికి తెచ్చుకుని శత్రువులతో వీరోచిత పోరాటం చేసి మాతృభూమి బానిస సంకెళ్లు తెంచడం కోసం నెత్తుటి తర్పణం చేశారు.

32 మంది జాట్ ఉద్యమకారులను బ్రిటీష్ వారు దారుణంగా ఉరివేసి చంపితే వారి మరణాన్ని కళ్లారా చూసిన ఓ 16 ఏళ్ల బాలిక నిప్పు కనికలా మారి ఏకంగా 17 మంది బ్రిటీష్ సైనికులను ఊచకోత కోసింది.ఆమె మరెవరో కాదు ‘షహీద్ శివ్ దేవితోమర్’(Shaheed shivdevi tomar).. శివ్ దేవి మరణం కూడా ఆమె 14 ఏళ్ల సోదరిని బ్రిటీష్ వారిపై పగ తీర్చుకోవడానికి ఉసిగొల్పింది. ఆమె పేరు వీరంగన ‘షహీద్ జై దేవి తోమర్’(Shaheed jai devi tomar).

తన సోదరి షహీద్ శివ్ దేవి తోమర్ బలిదానానికి ప్రతీకారం తీర్చుకున్న భారతమాత కన్న మరో ముద్దుబిడ్డ. తన సోదరి మరణాంతరం బ్రిటీష్ వారి మీద పగ తీర్చుకుంటానని జై దేవి తోమర్ ప్రతిజ్ఞ చేసింది.దీంతో చుట్టుపక్కల గ్రామాల నుంచి యువకులను స్వాతంత్ర్యం కోసం ప్రేరేపించింది. వారందరినీ సమీకరించి ఓ గ్రూపుగా తయారుచేసింది. లక్నోకు వెళుతున్న బ్రిటీష్ దళాలను అంతమొందించేందుకు ప్రణాళికలు రచించింది. మీరట్, బులంద్‌షహర్, అలీఘర్, మెయిన్‌పురి, ఇటావా వంటి ప్రాంతాల్లో బ్రిటీషర్లకు వ్యతిరేకంగా ఉద్యమించడానికి ఎంతో మంది జై దేవితో కలిశారు.

లక్నోలో బ్రిటీష్ దళాలను వెతుక్కుంటూ వెళ్లిన జై దేవీ బృందం వారి జాడను కనుగొన లేకపోయింది. తగినంత ఆహారం లేకపోయిన వారంతా రోజుల వ్యవధిలో బ్రిటీష్ వారికోసం వెతకసాగారు. చివరికి ఈ బృందం బ్రిటిష్ దళాలను గుర్తించింది. షహీద్ జై దేవి తోమర్ ఓ బ్రిటీష్ అధికారిని చంపగా, ఆమె బృందంలోని సభ్యులు బ్రిటిష్ సైనికులపై భీకర దాడికి దిగారు. బ్రిటిష్ వారు నివసించే బంగ్లాకు నిప్పంటించారు.ఈ ఘటనలో చాలా మంది బ్రిటీష్ సైనికులు మరణించారు.

అనంతరం లక్నోలో జరిగిన యుద్ధంలో బ్రిటీష్ సైనికుల చేతిలో తన సోదరి వలే షహీద్ జై దేవి తోమర్ కూడా వీరమరణం పొందింది. అనంతరం ఆమె బాడీని స్థానికులు దహనం చేశారు. సాధారణంగా 14 ఏళ్ల బాలిక తల్లిదండ్రుల వద్ద ఉంటూ బడికి పోతుంటుంది. ఇంట్లో తల్లికి సాయం చేస్తూ ఉంటుంది. కానీ, 14 ఏళ్ల జై దేవి తోమర్ తనలోని వీరత్వాన్ని ప్రపంచానికి చూపించింది. ఏకంగా బ్రిటీష్ వారితో పోరాడి తన సోదరి మరణానికి ప్రతీకారం తీర్చుకుని చిన్న వయసులోనే మరణాన్ని ముద్దాడింది.

ఇద్దరు వీరవనితలు. భారత మాత కన్న ముద్దుబిడ్డల వీరత్వాన్ని గురించి మన చరిత్రకారులు వారి కోసం కనీసం ఒక పేజీని కేటాయించలేకపోయారంటే భవిష్యత్ తరాలకు వారు ఎంత గొప్పటి సాయం చేశారో ఇట్టే అర్థం అవుతుంది. మొగల్స్, సుల్తానులు, గ్రీకులు, బ్రిటీషర్స్ వీరత్వాన్ని, క్రూరత్వానికి మనదేశంలోని చరిత్ర పుటల్లో పేజీలు కేటాయించారు.కానీ ఈ దేశంలో పుట్టి, మాతృభూమి స్వాతంత్ర్యం కోసం ప్రాణాలర్పించిన వారికి చరిత్రలో చోటు కల్పించలేకపోయారు మన విశ్వాస ఘాతకులైన చరిత్రకారులు.

షహీద్ శివ్ దేవి తోమర్, షహీద్ జై దేవి తోమర్ జీవిత చరిత్ర, వీరత్వం గురించి నేటితరం మహిళలు, యువతులు తెలుసుకుని ఉంటే మనదేశంలో నిర్భయ లాంటి ఘటనలు బహుశా జరగకపోయి ఉండచ్చు. క్రూరమైన మనస్వత్త్వం కలిగిన వారితో పోరాడే తత్త్వాన్ని ఎంతో కొంత నేర్చుకుని ఉండేవారు.కఠిన మైన పరిస్థితుల్లో వారిని వారు ఎలా కాపాడుకోవాలో శివ్ దేవి సిస్టర్స్ జీవిత చరిత్ర చదివిన వారిలో కనీసం ఒక్కరైనా చెడు మీద యుద్ధం ప్రకటించేవారని కచ్చితంగా చెప్పగలం.

భారత్‌లో బ్రిటీష్ పరిపాలన కొనసాగుతున్న టైంలో ఎన్నో ఉద్యమాలు(Movements) జరిగాయి.ఎంతోమంది ప్రజలు వారికి ఎదురుతిరిగి జైళ్లల్లో (Jails) మగ్గిపోయారు.మరికొందరు తెల్లవారిని కూడా భయపెట్టించారు. అనంతరం వారు ఉరికంభం ఎక్కిన ఘటనలు అనేకం ఉన్నాయి.అయితే, అప్పట్లో భారతదేశం (INDIA) ఇప్పటిలా భౌగోళికంగా ఒకే దేశంగా ఉండేది కాదు. వివిధ రాజ్యాలుగా విభజించబడి ఉందేది. ఒక్కో రాజ్యానికి రాజులు ఉన్నా వారు తెల్లదొరలకు సామంతులుగా మారిపోయిన సందర్భాలు ఉన్నాయి. అప్పుడు రాజుల సైన్యంతో పాటు బ్రిటీష్ సేనలు కూడా అక్కడ ఉండేవి. వీరందరికీ ఆఫీసర్‌గా ఒక కమాండర్ ఇన్ చీఫ్ బ్రిటీష్ వ్యక్తి ఉండేవారు.

అప్పట్లో బ్రిటీష్ సైన్యంలో ఇండియన్ సైనికులు కూడా ఉండేవారు.వీరంతా తెల్లదొరల కోసం పనిచేసేవారు.బ్రిటీష్ ఆఫీసర్ల ఆదేశాల మేరకు భారతీయులపై విచక్షణా రహితంగా దాడులు చేసిన సందర్భాలున్నాయి. అయితే, 1857లో బ్రిటీష్ వారు కూడా ఊహించని విధంగా భారతీయ సిపాయిలు తిరుగుబాటు చేశారు. నాటి నుంచే భార‌త్‌లో స్వాతంత్ర్య పోరాటం ప్రారంభమైందంటారు చరిత్రకారులు. ఇండియన్ హిస్టరీలో దీనినే తొలి ఫ్రీడమ్ ఫైట్‌‌గా అభివర్ణిస్తుంటారు. ఆ తర్వాతే గాంధీ,నెహ్రూ,వల్లభాయ్ పటేల్, భగత్ సింగ్, సుభాష్ చంద్రబోస్, అల్లూరి వంటి స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ మార్గదర్శకులు పుట్టుకొచ్చారు.

1857లో బ్రిటీష్ సైన్యంలో గొప్ప తిరుగుబాటు పుట్టుకొచ్చింది.దాదాపు 2200 మంది భారతీయ సిపాయిలు సికందర్ బాగ్‌తో సహా లక్నోలోని బ్రిటీష్ రెసిడెన్సీని ముట్టడించారు. ఆ విషయం తెలిసి బ్రిటిష్ సైన్యం కలకత్తా నుంచి కాన్పూర్ వైపు కవాతు చేసింది. ఈ ప్రస్తుతం కాన్పూర్, లక్నో టెరిటరీలు యూపీలోనే ఉన్నాయి.
బ్రిటీష్ సైన్యానికి చెందిన 93వ సదర్లాండ్ హైలాండర్లు(సైనికుల గుంపు) కాన్పూర్ చేరుకోవడానికి రైలు,ఎద్దుల బండ్లను ఉపయోగించారు.

తిరుగుబాటుదారులను భయపెట్టి అణచివేశారు. అయితే,విలియం ఫోర్బ్స్-మిచెల్, 93వ సదర్లాండ్ హైలాండర్స్‌తో ఒక సార్జెంట్(అధికారి) 1857 సిపాయిల తిరుగుబాటు (స్వాతంత్ర్య యుద్ధం)(FREEDOM FIGHT) గురించి తన పుస్తకం ‘రిమినిసెన్సెస్ ఆఫ్ ది గ్రేట్ మ్యుటినీ’లో రాసుకొచ్చాడు.

‘బనారస్ నుంచి మేము 2 లేదా 3 కంపెనీల బలగాలతో ముందుకు వెళ్లాము. అలహాబాద్, బనారస్ మధ్య ఉన్న ప్రాంతం(అప్పట్లో దేశంగా ఉండేది) వివిధ తిరుగుబాటుదారులతో ఆక్రమించబడుతోంది.వారి బెటాలియన్ చాలా ప్రమాదకరమైనది.

ఆ తిరుబాటుదారులు 120 మంది బ్రిటీషు వారిని పట్టుకుని చంపేసి, వారి మృతదేహాలను బావుల్లో పడేశారు. దీనినే మిచెల్ (MICTHEL)‘బీబీఘర్ ఊచకోత’గా పుస్తకంలో అభివర్ణించారు.ఈ విషయం తెలిసి కోపంతో ఊగిపోయిన బ్రిటీష్ వారు పెద్ద బెటాలియన్‌తో వచ్చి కాన్పూర్‌ను తిరిగి స్వాధీనం చేసుకున్నారు.బంధీగా ఉన్న సిపాయిలు,పౌరులను ఉరితీశారు.

లక్నోకు బెటాలియన్‌కు నాయకత్వం వహించిన బ్రిగేడియర్ విల్సన్ తన సేనలతో కాన్పూర్‌కు చేరుకున్నాడు.విల్సన్ 64వ రెజిమెంట్‌కు లీడర్‌గా కాన్పూర్ కమాండ్‌గా ఉన్నాడు.కాన్పూర్‌లో సిపాయిల తిరుగుబాటుకు నాయకత్వం వహించిన ‘నానా సాహిబ్’‌ను బంధించి చంపేశాడు. అయితే, విల్సన్ ఒక గూఢచారి ద్వారా నానాసాహెబ్ గురించి వివరాలు సేకరించి ఆ తిరుగుబాటును అణిచివేశాడు.

నానాసాహెబ్‌కు సంబంధించి అనేక రహస్యాలను బయటపెట్టిన ‘పెషావర్‌(ప్రస్తుతం పాక్‌లో ఉంది)కు చెందిన ఒక ముస్లిం’,లోకల్ గైడ్‌ను మిచెల్ కలిసి తిరుగుబాటును అణచివేసిన వివరాలు సేకరించాడు. నానాసాహెబ్ తన గూఢచారి ద్వారా బ్రిటీషర్స్‌కు ఫుడ్‌లో విషయం పెట్టి చంపాలని భావించాడు. అయితే,ఆ పథకం బెడిసికొట్టింది. వారు భయపడటంతో కథ అడ్డం తిరిగింది.

ఆ తర్వాత 1857 నవంబర్ నెలలో సికిందరాబాగ్ (సికందర్ బాగ్) వద్ద బ్రిటీష్ వారు ధ్యానంలో ఉన్న ఒక యోగిని చూశారు. దీనిని మిచెల్ తన పుస్తకంలో ‘నగ్న దౌర్భాగ్యం’గా అభివర్ణించారు. యోగి బ్రిటీష్ వారికి బాడీ బిల్డర్‌లా కనిపించాడు. అతను చూడటానికి గుండుతో వెనుక చిన్న పిలకతో ఉన్నాడు. యోగి శరీరమంతా బూడిదతో కప్పబడింది. ముఖానికి తెలుపు, ఎరుపు రంగులు పూసుకుని ఉన్నాడు. చిరుతపులి చర్మంపై కూర్చుని పూసల జపమాల లెక్కపెడుతున్నాడు.

యోగి బలమైన కండలు తిరిగినవాడు. ఈ క్రమంలోనే కాన్పూర్ కమాండెంట్ ‘జేమ్స్ విల్సన్’ యోగి(YOGI)పై తుపాకి గురిపెట్టి అతన్ని ‘పెయింటెడ్ స్కౌండ్రల్’ అని తిట్టాడు.’హంతకుడు’అని అభివర్ణించాడు. ఈ క్రమంలోనే బ్రిటీష్ దళంలోని డిప్యూటీ అసిస్టెంట్ క్వార్టర్‌ మాస్టర్ జనరల్, కెప్టెన్ ఏవో ‘మేనే’ విల్సన్‌ను అడ్డుకున్నాడు. హిందూ యోగులు ప్రమాదకరం వారికి దూరంగా ఉండాలని మేనే చెబుతుండగానే.. యోగి ఉన్నట్టుండి తుపాకితో కెప్టెన్ మేనే ఛాతీపై కాల్పులు జరిపాడు.ఇదంతా మెరుపు వేగంతో జరిగిందని, మేనే స్పాట్‌లో చనిపోగా.. బ్రిటీష్ సైన్యం ఒక్క క్షణం భయానికి గురైందని మిచెల్ తన పుస్తకంలో పేర్కొన్నాడు. వెంటనే బ్రిటీష్ సైన్యం యోగిని చుట్టుముట్టి కాల్చి చంపారు. ఈ యోగి ఎవరు? ఎక్కడి నుంచి వచ్చాడు? అతని లక్ష్యం ఏమిటి? అతని అసలైన పేరు కూడా ఎవరికి తెలియదు. కానీ అతని లక్ష్యం నెరవేరింది. అతనొక నిజమైన అమరవీరుడు (పేరులేని యోగి – ఎ షహీద్ 14 నవంబర్ 1857) అని మిచెల్ రాసుకొచ్చాడు.