ధర్మవీరులు

షహీద్ సూఫీ అంబా ప్రసాద్ (Shaheed sufi amba prasad).. ఈయనొక జాతీయవాది, పాన్ ఇస్లామిస్ట్ నాయకుడు. సూఫీ మొరాదాబాద్‌లో జన్మించాడు. 1907లో పంజాబ్‌లో జరిగిన వ్యవసాయ విప్లవ ఉద్యమంలో పాల్గొనడం ద్వారా ఆయన ప్రసిద్ధి చెందాడు. అతనికి కుడి చేయి లేకపోవడంతో అంగవైకల్యం పొందాడు. అప్పట్లో ఉద్భవించిన జాతీయవాద ఉద్యమంలో పాల్గొన్న అతను మొరాదాబాద్‌లో జర్నలిస్టుగా కూడా పనిచేశాడు. పీష్వా పత్రికకు అంబా ప్రసాద్ సంపాదకుడు. అతని సంపాదకీయాలు పంజాబ్ ప్రభుత్వ విధానాలపై వ్యంగ్యంగా, నిస్సందేహమైన విమర్శలకు ప్రసిద్ధి చెందాయి. దీంతో 1897లో అతను రెండు సార్లు జైలు శిక్ష అనుభవించాల్సి వచ్చింది.

1900లో పంజాబ్‌లో పుట్టుకొచ్చిన వ్యవసాయోద్యమంలో ప్రసాద్ పాల్గొన్న సమయంలో సర్దార్ అజిత్ సింగ్ (భగత్ సింగ్ మేనమామ), మహాషా ఘసీత రామ్, కర్తార్ సింగ్,లాలా లజపత్ రాయ్‌లు అతని సహచరులుగా ఉన్నారు. అయితే, 1906లో భారత్ మాతా సొసైటీ యొక్క ముఖ్య వ్యవస్థాపక సభ్యుల్లో ఒకరిగా ఉన్న అంబా ప్రసాద్.. వ్యవసాయోద్యమం అణచివేత తర్వాత 1907లో నేపాల్‌కు పారిపోయాడు. అక్కడ దేవా షంషేర్ జంగ్ బహదూర్ రాణా వద్ద ఆశ్రయం పొందాడు.

ఆ తర్వాత భారతదేశం నుంచి పర్షియాకు పారిపోయాడు. సుమారు 1910లో ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యం, పర్షియాలో జాతీయవాద సమూహాలు, ముఖ్యంగా పాన్-ఇస్లామిక్ గ్రూపులు, సర్దార్ అజిత్ సింగ్, షహీద్ ప్రసాద్ నాయకత్వంలో రిషికేష్ లేథా, జియా-ఉల్-హక్ మరియు ఠాకూర్ దాస్ 1909లో అక్కడ తమ పనిని ప్రారంభించారు. 1910 నాటికి ఈ సమూహాల కార్యకలాపాలు , వారి ముద్రణ వంటివి బ్రిటిష్ ఇంటెలిజెన్స్ దృష్టికి వచ్చాయి. ఇక 1911లో అజిత్ సింగ్ నిష్క్రమణ వలన విప్లవాత్మక కార్యకలాపాలను గ్రౌండింగ్‌కు తీసుకువచ్చింది.

ఇక మొదటి ప్రపంచ యుద్ధం ప్రారంభం కావడంతో షహీద్ ప్రసాద్ మళ్లీ హిందూ-జర్మన్ కుట్రలో పాలుపంచుకున్నాడు. అతను ఈ టైంలో హర్ దయాళ్,మహేంద్ర ప్రతాప్ వంటి విప్లవకారులతో సంబంధం కలిగి ఉన్నాడు.అంతేకాకుండా అతను మెసొపొటేమియా, మిడిల్ ఈస్ట్‌లోని బెర్లిన్ కమిటీ యొక్క విప్లవకారులతో కలిసి పనిచేశాడు. మూవింగ్ ఆర్మీ, స్థానిక దళాల మధ్య ప్రచారాన్ని వ్యాప్తి చేయడానికి ఎంతో ప్రయత్నించాడు. అతని ప్రయత్నం వలన భారతదేశం యొక్క పశ్చిమ సరిహద్దు నుంచి పర్షియా బలూచిస్తాన్ మీదుగా పంజాబ్ వరకు జాతీయవాద దళం చొరబాట్ల కోసం స్థానిక దళాలను ఏర్పాటు చేశారు. యుద్ధ సమయంలో కేదార్ నాథ్ సోంధీ, రిషికేష్ లేథా, అమీన్ చౌదరితో షహీద్ ప్రసాద్ చేతులు కలిపారు. దీంతో ఈ దళాలు సరిహద్దు నగరమైన కర్మన్‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. అనంతరం బ్రిటీష్ కాన్సుల్‌ను నిర్బంధించాయి. తిరుగుబాటుదారులతో పోరాడుతున్న సమయంలో అగాఖాన్ సోదరుడు చనిపోయాడు.

తిరుగుబాటుదారులు ఆఫ్ఘనిస్తాన్‌లోని సిస్తాన్‌లో బ్రిటిష్ దళాలను విజయవంతంగా అడ్డుకున్నాయి. వారిని బలూచిస్తాన్‌లోని కరంషీర్‌కు పరిమితం చేశాయి. ఆ తర్వాత కరాచీ వైపు తిరుగుబాటుదారులు మళ్లి గవాడోర్, దావర్ తీరప్రాంత పట్టణాలను తమ ఆధీనంలోకి తీసుకున్నాయి. బంపూర్ యొక్క బలూచీ చీఫ్, బ్రిటీష్ పాలన నుంచి స్వాతంత్ర్యం పొందిన తర్వాత గదరైట్‌లలో చేరాడు. ఐరోపాలో యుద్ధ సమయంలో ఒట్టోమన్ సామ్రాజ్యానికి అధ్వాన్నంగా మారడంతో బాగ్దాద్‌ను బ్రిటిష్ దళాలు స్వాధీనం చేసుకున్నాయి. ఇలా బ్రిటీషర్స్, తిరుగుబాటు దారులకు జరుగుతున్న యుద్ధంలో షహీద్ అంబా ప్రసాద్ సూఫీ మరణించారు.అయితే, 1919 వరకు ఇరానియన్ మద్దతుదారులతో కలిసి గడారైట్‌లు గెరిల్లా యుద్ధాన్ని కొనసాగించారు.కాగా, షహీద్ సూఫీ అంబా ప్రసాద్ రచనలు షహీద్ భగత్ సింగ్‌పై గణనీయమైన ప్రభావాన్ని చూపాయని చరిత్రకారులు తెలిపారు.

దేశంలో స్వాతంత్ర్య సమర పోరాటం(Freedom Fight) జరుగుతున్న సమయంలో ఒక్కో ప్రాంతంలో విప్లవ ఉద్యమాలు పుట్టుకొచ్చాయి. కొన్ని సహాయ నిరాకరణ, మరికొన్ని క్విట్ ఇండియాను సపోర్టు చేస్తూ జరిగాయి. ఈ క్రమంలోనే కొందరు శాంతియుతంగా కాకుండా విప్లవం ద్వారా బ్రిటీషర్స్ నుంచి అధికారం పొందాలని ఎంతో ప్రయత్నించారు. ఈ క్రమంలోనే వారి ప్రాణాలను సైతం తృణపాయంగా దేశంకోసం అర్పించారు. ఇటువంటి వారిలో ముందుండేది షహీద్ గురుబారి మెహర్(Shaheed gurubari mehar)..

షహీద్ గురుబరి మెహర్.. వీర మహిళా, స్వాతంత్ర్య సమరయోధురాలు. ఈమె సోన్‌పూర్‌కు చెందిన సమారు మెహెర్‌ను వివాహం చేసుకున్నారు.ఈ క్రమంలోనే ‘దైనిక్ ఆశా'(Dainik asha) 23 జనవరి 1947 సంచికలో ప్రచురించబడిన కథనం ప్రకారం.. గురుబరి మెహర్ బలిదానానికి దారితీసిన పరిస్థితులు మినహా ఆమె పుట్టిన తేదీ లేదా ఆమె గురించి ఇతర వివరాలు బయటకు వెల్లడి కాలేదు. 20వ శతాబ్దం ప్రారంభంలో సోన్‌పూర్ శాంతియుతమైన రాచరిక రాజ్యంగా ఉంది. 1938లో లక్ష్మణ్ సత్పతిచే ప్రజామండల్ సోనేపూర్ అధ్యాయాన్ని స్థాపించిన తర్వాత అనేక సమస్యలపై ప్రజల ఆగ్రహం,నిరసన వ్యక్తమైంది.

దీనికి తోడు ఇతర రాష్ట్రాల్లో భేతి, బగరీకి వ్యతిరేకంగా ప్రజా మండల్ ఉద్యమం సోనేపూర్‌లో కూడా ప్రభావం చూపింది. ఆ సమయంలో సోనేపూర్‌లో సాంప్రదాయ చేనేత వస్త్రాలకు ఒడిశా రాష్ట్రం ప్రసిద్ధి చెందింది. ఇవి ఒడిశా వెలుపల బాగా విలువైనవి. వారి ఏకైక జీవనాధారమైన ఈ పరిశ్రమలో గణనీయమైన సంఖ్యలో నేత కార్మికులు నిమగ్నమై ఉన్నారు.

1940 సంవత్సరం చివరి నాటికి రాష్ట్రం వెలుపల నుండి నూలు సక్రమంగా సరఫరా కాకపోవడంతో వారు సంక్షోభాన్ని ఎదుర్కొన్నారు. ఈ నేత కార్మికులు బయటి నుంచి ఉత్పత్తి చేసి సరఫరా చేసే నూలుపై ఆధారపడేవారు. అంతేకాకుండా, బ్రిటీషర్స్ సుంకాలు విధించడంతో వారు కూడా సంతోషంగా ఉండేవారు కాదు. నూలు సక్రమంగా సరఫరా అయ్యేలా కొన్ని ఏర్పాట్లు చేయాలని ఒడిశా ప్రభుత్వాన్ని డిమాండ్ చేశారు. ఇది వారిపై విధించిన ఇతర పన్నులతో పాటు నేత కార్మికులు, రైతులను ఏకం చేసి రాజు సుధాంశు శేఖర్ సింగ్‌దేయోకు వ్యతిరేకంగా తమ నిరసన, ఆందోళనను తీవ్రతరం చేసింది.

ఈ నిరసన ఉద్యమం జనవరి 1947లో భీమ్‌సేన్ భోయ్, నందలాల్ సేథ్,గురుబరి మెహెర్ మనవడు అనాది మెహెర్ నాయకత్వంలో ప్రారంభమైంది.ఈ ఉద్యమం తీవ్రతరం కావడంతో ఈ ముగ్గురు నేతలను అరెస్ట్ చేసి బినిక పోలీస్ స్టేషన్‌లో బంధించారు. దీంతో పట్టణంలో హింసాత్మక ఘటనలు చోటుచేసుకున్నాయి. ఈ ఉద్యమం అనాది మెహర్ అమ్మమ్మ గురుబారి మెహర్ నేతృత్వంలో జరిగింది. దీని కింద రాష్ట్రానికి చెందిన సుమారు 20,000 మంది ప్రజలు గుమిగూడి పోలీస్‌స్టేషన్ వరకు నిరసన ప్రదర్శన నిర్వహించారు.

అయితే, అరెస్టు చేయబడిన ఆ ముగ్గురు నేతలను విడుదల చేయాలనే డిమాండ్ పోలీసులతో గొడవకు దారితీసింది. నిరసనకారులు పెద్ద సంఖ్యలో గుమిగూడటంతో సైనికులు భయాందోళనకు గురయ్యారు. వెంటనే వారంతా తాళం పగులగొట్టి ముగ్గురు నాయకులను విడుదల చేయించారు.అయితే, ఓ పోలీసు అధికారి షాహీద్ గురుబరిని లక్ష్యంగా చేసుకుని తన వద్దనున్న బయోనెట్‌తో ఆమె పొత్తి కడుపులో గుచ్చాడు. దీంతో తీవ్ర రక్తస్త్రావం జరిగి ఆమె మరణించింది.గురుబరి మరణాంతరం రాజ్యంలో నిరసనకారులను అణిచివేసేందుకు అధికారులు ప్రయత్నించారు. కానీ, గర్జత్ గాంధీ అని పిలువబడే సారంగధర్ దాస్ తన ప్రయత్నంతో 23 జనవరి 1947న బెర్హంపూర్‌లో ప్రచురించబడిన ‘దైనిక ఆశ’లో ఈ వార్త వెలుగులోకి రావడంతో ఈ ఘటన ఒక్కసారిగా వెలుగచూసింది.

షాహీద్ కుశాల్ కొన్వార్.. భారతదేశాన్ని పాలిస్తున్న క్రమంలో చేయని నేరానికి అతనికి బ్రిటీషర్స్ ఉరిశిక్ష విధించారు. చాలా కాలం పాటు జైలులో శిక్ష అనుభవించాడు. కుశాల్ జైలులో ఉన్న టైంలో అతని భార్య సందర్శనకు వచ్చినపుడు క్రూరులైన బ్రిటీష్ సైనికుల మరణానికి దేవుడు తనను ఎంచుకున్నాడని, పుట్టిన గడ్డ రుణం తీర్చుకోవడానికి ఇంతకన్నా మంచి అవకాశం ఎవరికీ లభించదని.. ప్రాణత్యాగం చేసేందుకు గర్వపడుతున్నానని తన భార్యతో చెప్పినట్లు తెలిసింది. ఆయన మరణం తర్వాత కూడా స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం ఉవ్వెత్తున ఎగసిపడింది.

షాహీద్ కుశాల్ కొన్వార్ అస్సాం(Assam)లోని గోలాఘట్ జిల్లా ఘిలాధారి మౌజాకు చెందిన చౌడాంగ్ చరియాలీలో జన్మించాడు. ఆయన రాజకుటుంబానికి చెందిన వాడు. దీంతో అందరూ ‘కొన్వార్’ అని పిలిచేవారు. కొంతకాలానికి ఆయన బిరుదు కూడా మాయమైంది. 1921లో సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం నడుస్తున్న టైంలో బెంగమై అనే ప్రాంతంలో కుశాల్ (Shaheed kushal konwar) ఓ ప్రాథమిక పాఠశాలను స్థాపించి గౌరవ ఉపాధ్యాయుడిగా సేవలందించారు.
క
ఆ తర్వాత బలిజన్ టీ ఎస్టేట్‌లో గుమాస్తాగా చేరి అక్కడ కొంతకాలం పనిచేశాడు. 1925‌లో కుశాల్ శాకాహారిగా మారి శ్రీమద్ భగవద్గీతను ఎక్కువగా పఠించేవాడు. 1931లో ఉప్పు సత్యాగ్రహం ప్రారంభం కావడంతో ఉప్పు తీసుకోవడం కూడా మానేశాడు. దీనిని తన జీవితంలో చివరి క్షణం వరకు పాటించాడు. 1942 ఆగస్టు 18న బొంబాయిలో జరిగిన కాంగ్రెస్ వర్కింగ్ కమిటీ సమావేశంలో ‘క్విట్ ఇండియా’(Quit India) తీర్మానాన్ని ఆమోదించింది.

దీని ప్రధాన ఉద్దేశం భారత్ నుంచి బ్రిటిష్ వారిని పూర్తిగా వెళ్లిపోవాలని పిలుపునిచ్చారు. ‘డూ ఆర్ డై’(DO OR DIE) అనే యుద్ధ నినాదం దేశవ్యాప్తంగా ప్రతిధ్వనించింది. దీంతో రెచ్చిపోయిన బ్రిటిష్ అధికారులు సామూహిక అరెస్టులకు పాల్పడ్డారు. అది కాస్త ప్రజల్లో ఆగ్రహజ్వాలలను రేకెత్తించాయి. ఫలితంతా బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా విస్తృత ప్రజా ఉద్యమానికి దారితీసింది. కులమతాలకు అతీతంగా ప్రజలు ‘వందేమాతరం’ నినాదం చేస్తూ వీధుల్లోకి వచ్చారు.

అహింసతో కూడిన నిరసన({Protest)కు పిలుపునిచ్చినప్పటికీ చాలా ప్రాంతాల్లో హింస చెలరేగింది.ప్రజలు బ్రిటీష్ అధికారుల కార్యాలయాలను తగలబెట్టడం,ప్రభుత్వ ఆస్తులను ధ్వంసం చేయడం, రహదారి, టెలికమ్యూనికేషన్‌కు అంతరాయం కలిగించారు. 10 అక్టోబరు 1942 తెల్లవారు జామున స్వాతంత్ర్య ఉద్యమకారులు దట్టమైన పొగమంచులో దాగి గోలాఘాట్ జిల్లాలోని సరుపత్తర్ సమీపంలోని రైల్వే లైన్ నుండి ట్రైయిన్ పట్టీలను తొలగించారు. దీంతో మిలిటరీ రైలు పట్టాలు తప్పి వెయ్యి మందికి పైగా బ్రిటీషర్స్ మిత్రరాజ్యాల సైనికులు చనిపోయారు.

అది తెలుసుకున్న పోలీసులు వెంటనే ఆ ప్రాంతాన్ని చుట్టుముట్టి నిందితులను పట్టుకునేందుకు గాలింపు చర్యలు చేపట్టారు. జోర్హాట్ జిల్లా మేజిస్ట్రేట్, సీఏ హంఫ్రీ, సమీప ప్రాంతంలోని కార్యకర్తలకు అరెస్ట్ వారెంట్లు జారీ అయ్యాయి. రైలు ప్రమాద ఘటనలో అమాయకుడైన కుషాల్ కొన్వార్‌ను పోలీసులు పట్టుకున్నారు. ఆయనపై రైలు విధ్వంసానికి ప్రధాన సూత్రధారి అని పోలీసులు అభియోగాలు మోపారు. దీంతో అతన్ని గోలాఘాట్ నుంచి తీసుకొచ్చి 5 నవంబర్ 1942న జోర్హాట్ జైలులో ఉంచారు.

అతనికి వ్యతిరేకంగా ఒక్క సాక్ష్యం లేకపోయినా దోషిగా ప్రకటించబడటంతో పాటు ఉరిశిక్ష విధించబడింది. తన తప్పు లేదని తెలిసినా కుశాల్ ఆ తీర్పును గౌరవంగా స్వీకరించారు. జోర్హాట్ జైలులో ఉన్న అతని భార్య ప్రభావతి తనను సందర్శించినప్పుడు దేశం కోసం అత్యున్నత త్యాగం చేయడానికి వేలాది మంది ఖైదీలలో దేవుడు తనను మాత్రమే ఎన్నుకున్నందుకు గర్వపడుతున్నానని చెప్పాడు. షహీద్ కుశాల్ తన మిగిలిన రోజులను జోర్హాట్ జైలు మరణశిక్ష గదిలో ప్రార్థనలు చేస్తూ, గీతా పఠనంలో గడిపాడు.

కాగా, 15 జూన్ 1943 తెల్లవారు జామున 4:30 గంటలకు జోర్హాట్ జైలులో కుశాల్ కొన్వర్‌ను ఉరితీశారు. సైనికుల చావుతో అతనికి ఎటువంటి సంబంధం లేకపోయినా మాతృభూమి కోసం గౌరవంగా ఉరిశిక్షను అంగీకరించాడు. ఆ తర్వాత ఉరికంభం ఎక్కాడు. కానీ, ఆయన త్యాగాన్ని ఎవరూ గుర్తు చేసుకోకపోవడం గమనార్హం.

స్వాతంత్ర్య ఉద్యమకాలంలో చాలా మంది వీరులు బ్రిటీషర్స్‌(Britishers)కు ఎదురొడ్డి పోరాటం సాగించారు. మరికొందరు ప్రజలను చైతన్యం చేసేందుకు తమ వంతు కృషి చేశారు. తమ విప్లవ సాహిత్యంతో స్వాతంత్య్ర(Freedom Fight) ఉద్యమానికి ఊపిరిలూదారు.అటువంటి ఉద్యమ చరిత్రకారుల్లో వీర్ గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ పేరు లిఖంచబడి ఉంటుంది. భారత స్వాతంత్ర్యం కోసం జరిగిన ఉద్యమాల్లో గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ(Garimella Satyanarayana) తన వంతు పాత్రను పోషించినా.. స్వాతంత్య్రానంతరం అతని జీవిత చరిత్ర, విప్లవ పోరాట పటిమను చరిత్ర పుటల్లోకి ఎక్కించడంలో మన చరిత్ర కారులు నిర్లక్ష్యం వహించారు.

వీర్ గరిమెళ్ల సత్యనారాయణ.. శ్రీకాకుళం జిల్లా నర్సన్నపేట తాలూకాలోని గోనెపాడు గ్రామంలో జన్మించారు. ఆయన చాలా నిరాడంబరమైన కుటుంబ నేపథ్యం నుండి వచ్చారు. న్యాయవాది కన్నెపల్లి నరసింహారావు సహకారంతో బిఏ గ్రాడ్యుయేషన్‌ను పూర్తి చేయగలిగాడు. ఆ తర్వాత గరిమెళ్ల గంజాం కలెక్టర్‌ కార్యాలయంలో గుమాస్తాగా, విజయనగరం ఉన్నత పాఠశాలలో ఉపాధ్యాయుడిగా పని చేయడం ప్రారంభించారు. ఈ క్రమంలోనే సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమం పిలుపు మేరకు స్వాతంత్య్ర పోరాటంలో పాల్గొన్నారు.

‘మాకొద్దీ తెల్ల దొరతనం’ (ఈ తెల్లదొరతనం మాకు అవసరం లేదు) పేరిట ఆయన పాడిన పాట తెలుగు ప్రజల ఇళ్ళలో ఒక గీతంగా, యుద్ధ కేకగా మారింది. ఈ పాట గురించి తెలుసుకున్న తూర్పుగోదావరి జిల్లా కలెక్టర్ గంజాం మిస్టర్ జీటీహెచ్ బ్రాకెన్ గరిమెళ్లను పిలిచి విప్లవ సాహిత్య గేయాన్ని అతని సమక్షంలో పాడిపించుకున్నాడు. అతనికి తెలుగు భాష పెద్దగా తెలియక పోయినా అందులోని సారాంశం తెలిస్తే ప్రజలు ఎంత ఉద్వేగానికి లోనవుతారో బ్రాకెన్ గుర్తించాడు. దీంతో గరిమెళ్లను అరెస్టు చేయాలని అదేశించారు.

‘పేదరికం,నిస్సహాయత’ను ప్రధాన ఎజెండాగా చూపిస్తూ ఆయన రాసిని గేయానికి గాను ఒక ఏడాది పాటు కఠిన కారాగార శిక్షకు గురయ్యాడు. అసలు ఆ విప్లవ గేయంలోని సారాంశాన్ని ఇప్పుడు తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేద్దాం..

‘మేము ఒక డజను అద్భుతమైన పంటలను పండిస్తాము
కానీ, మనం పొందే ఆహారం ఒక్క ముక్కకి సరిపోదు
ఉప్పు ముట్టుకోవడం నేరం
మేము ఉప్పును తాకినప్పుడు
మన నోట్లో బురద వేస్తారు
ఆహారం కోసం మేము కుక్కలతో పోరాడము”

ఇలా ప్రజల నిరాశ, నిస్సహాయత, పేదరికాన్ని గురించి ఆయన రాసిన విప్లవ గేయం స్థానిక ప్రజలను చైతన్య వంతులుగా మార్చింది. ఉద్యమం వైపు వారిని ఉసిగొల్లింది.
దీంతో 09 ఫిబ్రవరి 1922న గరిమెళ్లను తెల్లదొరలు అరెస్టు చేసి ఏడాది పాటు జైలులో ఉంచారు. ఆ తర్వాత ‘ది హిందూ’ దినపత్రిక 11 ఫిబ్రవరి 1922లో గరిమెళ్ల గురించి ఓ కథనాన్ని ప్రచురించింది.

‘ప్రియమైన సోదర, సోదరీమణులారా.. నేను నా వంతు చిన్న పనిని చేశాను. అందుకు కొలమానంగా తెల్లదొరలు తమను సుదీర్ఘ విశ్రాంతికి పంపించారు. బ్రిటీష్ బ్యూరోక్రసీ ప్రకారం ఏడాది పాటు నాకు శిక్ష విధించారు. నా కలం, నా స్వరాన్ని ఒక ఏడాది పాటు బంద్ చేయాల్సి తీర్పునిచ్చారు. నేను ప్రజల ప్రశాంతతకు, అంటే వారి ఉనికికి ప్రమాదకరమని భావించడం వారికి తెల్లదొరలకు సంతోషాన్నిచ్చింది. నేను నిజంగా అలాంటివాడిని అని వారు అనుమానించి నన్ను పట్టుకున్నారు. నాలో ఉన్న మంచిని దేశానికి ఇచ్చాను. నా భౌతిక శరీరం జైలులో లాక్ అయ్యింది. కానీ, నా ఆత్మను నేను సాహిత్యం ద్వారా దేశంలోకి విడిచిపెట్టాను.దానిని సేకరించి ఏకీకృతం చేసి, పని చేయనివ్వండి, ఇది నా బలహీనమైన శరీరం కంటే ఎక్కువగా పనిచేస్తుంది. స్వరాజ్య స్థాపన, భారత కీర్తిని గానం చేయడం కోసం మీ మధ్యలోకి తిరిగి రావాలని దేవుడు నన్ను అనుగ్రహిస్తాడని భావిస్తున్నాను’అని పేర్కొంది.

ఏడాది తర్వాత గరిమెళ్ల జైలు నుంచి విడుదలయ్యారు. ఆ తర్వాత కాలంలోనూ ఆయన ఉద్యమంలో పాల్గొన్నారు. తన సొంత గ్రామం నుంచి ప్రతి పల్లెకూ తిరుగుతూ జనాల్లో చైతన్యం కలిగించేలా ప్రేరణాత్మక పాటలను పాడటం ప్రారంభించాడు.దీంతో మరోసారి ఆయనకు రెండేళ్ల పాటు జైలు శిక్ష పడింది. జైలులో శిక్ష అనుభవిస్తున్న సమయంలో అతని భార్య, తండ్రి, తాత మరణించారు. అయితే, స్వాతంత్య్రం వచ్చాక ఎప్పటిలాగే గరిమెళ్ల విప్లవ సాహిత్యాన్ని, అతని పోరాటం గురించి మన చరిత్రకారులు మర్చిపోయారు. కాగా, తన చివరి రోజుల్లో గరిమెళ్ల పూర్తి పేదరికంలో గడపుతూ మరణించాడు.

భారతదేశానికి స్వాతంత్య్రం(Freedom Fight) అంత సులువుగా ఏమీ రాలేదు. ఎన్నో లక్షల మందిని బ్రిటీష్ సైనికులు పొట్టనబెట్టుకున్నారు. అయితే, స్వాతంత్రోద్యమ కాలంలో కొందరు శాంతియుతంగా నిరసనలు చేపడితే, మరికొందరు యుద్దాన్ని ఎంచుకున్నారు. బ్రిటీష్ వారి ఆదేశాలను ధిక్కరించి వారికి ఎదురొడ్డి నిలిచారు. బుల్లెట్ల గాయాలతో నెత్తురోడుతున్నా ‘వందేమాతరం’ నినాదాలు చేస్తూ తమ ప్రాణాలను వదిలేశారు. అలా భారత జెండాను మోస్తూ బుల్లెట్ గాయాలతో ప్రాణాలు కోల్పోయిన ఫ్రీడమ్ ఫైటర్స్ ‌‌లో షహీద్ తిరువూర్ కుమారన్(Tiruvuru kumaaran) ఒకరు.

షహీద్ కుమారస్వామి ముదలియార్ (కుమరన్) 04 అక్టోబరు 1904న తమిళనాడులోని చెన్నిమలైలో మధ్య తరగతి కుటుంబంలో జన్మించాడు. ఈరోడ్‌లోని చేనేత కార్మికుల ఫ్యామిలీకి చెందిన కుమరన్‌ డబ్బులు లేక విద్యను అభ్యసించలేకపోయాడు. కుటుంబం కోసం చిన్నతనంలోనే వ్యాపారం రంగంలో మెలకువలను నేర్చుకున్నాడు.అతని చదువు కేవలం 5వ తరగతి వరకు మాత్రమే సాగింది. కుటుంబ సభ్యుల బలవంతం మేరకు 19 ఏళ్లకు వివాహం చేసుకున్నాడు. అనంతరం కుటుంబం కోసం స్పిన్నింగ్ మిల్లులో అసిస్టెంట్‌గా పని చేస్తూనే ఉన్నాడు.

యువకుడైన షహీద్ కుమారన్ దేశవ్యాప్తంగా ఊపందుకుంటున్న స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం గురించి తెలిసి చాలా ప్రభావితమయ్యాడు. ఈ క్రమంలోనే ప్రదర్శనలు, కార్యక్రమాల్లో చురుకుగా పాల్గొనడం ప్రారంభించాడు. ఈ విషయం తెలిసి కుటుంబసభ్యులు అతన్ని మందలించారు. ఉద్యమానికి దూరంగా ఉండాలని హితవు పలికారు.అతని సహోద్యోగులను కలిసి ఉద్యమాల్లో పాల్గొనరాదని కుమరన్ పేరెంట్స్ చెప్పేవారు.

అయినప్పటికీ కుమారన్ వారి సలహాలను పట్టించుకోలేదు. త్వరితగతిన ‘దేశ బంధు యువజన సంఘాన్ని’ స్థాపించాడు. ఇందులోని సభ్యులు ప్రధానంగా తమిళనాడు,ఇతర పరిసర ప్రాంతాల నుంచి స్వాతంత్ర్యం కోసం పోరాడటానికి వచ్చిన యువకులు. వారు తమిళనాడు అంతటా అనేక బ్రిటిష్ వ్యతిరేక నిరసన ప్రదర్శనలు నిర్వహించారు. షాహీద్ కుమారన్‌ను ‘తిరుపూర్ కుమారన్’ అని కూడా పిలుస్తారు. ఎందుకంటే అతను ఫ్రీడమ్ ఫైట్‌లో పాల్గొనడానికి ముందు యువతకు ప్రేరణను ఇచ్చాడు.

ఈ క్రమంలోనే 1932 బొంబాయిలో ఓ నిరసన ప్రదర్శనకు నాయకత్వం వహించినందుకు గాను మహత్మా గాంధీని బ్రిటీషర్స్ జైలులో పెట్టారు. దీంతో దేశవ్యాప్తంగా అల్లర్లు, నిరసనలు చెలరేగాయి. అదే ఏడాది జనవరి 11న తిరుపూర్‌లో బ్రిటీష్ అధికారులను ఎదురించి యాగి పీఎస్ సుందరం నేతృత్వంలో దేశభక్తి కవాతును పెద్ద ఎత్తున నిర్వహించారు. ఆ సమయంలో నిషేధం విధించినా నిరసనకారులు మాత్రం జాతీయ జెండాను పట్టుకున్నారు.

జెండా పట్టుకుని నిరసన తెలిపిన వారిలో షహీద్ కుమారన్ ఒకరు.అయితే, ఉన్నట్టుండి నిరసనకారులపై బ్రిటీష్ బలగాలు లాఠీచార్జి చేశాయి. అప్పుడు కుమారన్ అక్కడి నుంచి వెళ్ళడానికి నిరాకరించాడు. ఈ నేపథ్యంలోనే జరిగిన అల్లకల్లోలంలో చిక్కుకోగా.. మరుసటి రోజు జాతీయ జెండాను చేతిలో పట్టుకుని చనిపోయి కనిపించాడు. కేవలం 27ఏళ్లకే దేశం కోసం ప్రాణత్యాగం చేశాడు షహీద్ కుమారన్.

కాగా, ఈ యువ స్వాతంత్ర్య సమరయోధుడికి నివాళులర్పించేందుకు తిరుపూర్ రైల్వేస్టేషన్ ఎదురుగా ఉన్న కుమరన్ సలైలో తిరుపూర్ కుమరన్ స్మారకాన్ని అధికారులు ఏర్పాటు చేశారు. 2004లో ఈరోడ్ జిల్లా (తమిళనాడు)లోని చెన్నిమలైలో స్మారక స్టాంపును కూడా విడుదల చేశారు.ఆయన 118వ జయంతి సందర్భంగా 4 అక్టోబర్ 2021న తమిళనాడు సీఎం ఈరోడ్ నగరంలోని సంపత్ నగర్ మెయిన్ రోడ్డు పేరును కూడా తియాగి కుమరన్ రోడ్‌గా మార్చారు.

వీరాంగన ఆశా సహాయ్(Veerangana Asha Sahay).. స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ సమయంలో నేతాజీ సుభాష్ చంద్రబోస్(Subash chandrabose) స్థాపించిన ‘ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్’లో చేరేందుకు ఏకంగా తల్లిదండ్రులు, పుట్టిన ప్రదేశాన్ని, సోదరిమణులను కూడా వదిలేసి వచ్చారు. ఆమె తల్లిదండ్రులు భారతదేశం పట్ల ఎంతో ప్రేమను కలిగియున్న వారు కావడంతో ఆశాసహాయ్‌కు కూడా దేశభక్తి చాలా ఉండేది.

చిన్నతనం నుంచే భారతదేశ గొప్పతనాన్ని, దేశభక్తిని వారి తల్లిదండ్రుల నుంచి వంట బట్టించుకుంది. స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ కాలంలో ఆమె ప్రదర్శించిన ధైర్యానికి గాను 2017లో అప్పటి రాష్ట్రపతి రామ్ నాథ్ కోవింద్ చేతుల మీదుగా ఆమె పురస్కారం కూడా అందుకున్నారు. వీరాంగన ఆశా సహాయ్ జీవిత చరిత్ర గురించి ఇప్పుడు తెలుసుకునే ప్రయత్నం చేద్దాం..

వీరాంగన ఆశా సహాయ్.. 1928లో జపాన్ దేశంలోని కోబే(kobe) నగరంలో జన్మించారు. ఆమె తల్లిదండ్రులు ఇండియాకు చెందిన వారు. కానీ, జపాన్‌లో స్థిరపడ్డారు. అయినప్పటికీ వారికి దేశం పట్ల మమకారం ఏమాత్రం తగ్గలేదు.దేశభక్తి వారిలో ఉండటం కారణంగానే ఆశా జాతీయవాదం యొక్క దృఢమైన ఆదర్శాలతో పెరిగారు. ఆమె చిన్నతనం నుంచే పాశ్చాత్య సామ్రాజ్యవాదాన్ని ఖండించడం నేర్చుకున్నారు. ఆశా తన సోదరీమణులతో కలిసి సాంప్రదాయ జపనీస్ పాఠశాలల్లో విద్యాభ్యాసం పూర్తిచేసింది.

అయితే, ఇండియా(INDIA)లో మలి స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం జరుగుతున్న కాలంలో వరల్డ్ వార్ కూడా ప్రారంభమైంది. అప్పుడు అమెరికా-జపాన్ మధ్యలో ఉద్యమం జరుగుతోంది. జర్మనీ నియంత అడాల్ఫ్ హిట్లర్ వల్లే వరల్డ్ వార్-2 వచ్చిందని చరిత్రలో మనం చదువుకునే ఉంటాం. అంతకుముందే సుభాష్ చంద్రబోస్ ఆజాద్ హిందూ ఫౌజ్ స్థాపించి దేశానికి స్వాతంత్ర్యం తీసుకు రావడం కోసం బ్రిటీషర్స్‌కు తెలియకుండా జర్మనీ, జపాన్ దేశాల అధినేతలను కలిసి భారత్‌‌కు సాయం చేయాలని కోరారు.

ఈ క్రమంలోనే 1943 జపాన్‌ రాజధాని టోక్యో(Tokyo)లో తొలిసారిగా నేతాజీని వీరాంగన ఆశా కలిశారు. అప్పుడు ఆమె వయస్సు కేవలం పదిహేనేళ్లు. అయితే, ఆజాద్ హింద్ ఫౌజ్‌లోని ఝాన్సీ రెజిమెంట్‌లో కొత్తగా ఏర్పడిన రాణిలో చేరేందుకు ఆశా సుభాశ్ చంద్రబోస్ అనుమతి కోరింది. తొలుత సంకోచించిన ఆ తర్వాత ధైర్యం చేసింది.= అయితే, ఆమె బలహీనమైన శరీరాకృతి చూసి తెల్లదొరలకు వ్యతిరేకంగా ఎలా ఫైట్ చేస్తుందని నేతాజీకి నమ్మకం కలగలేదు. కానీ, ఆమె దృఢ నిశ్చయానికి బోస్ చలించిపోయాడు. ఆ తర్వాత ఆమె పట్టుదల చూసి ఆజాద్ హిందు ఫౌజ్‌లో చేరేందుకు అనుమతి ఇచ్చాడు.

1945 సంవత్సరం 17ఏళ్ల వయసులో వీరంగన ఆశా సహాయ్ టోక్యో నుంచి బ్యాంకాక్‌కి కష్టతరమైన ప్రయాణం చేసింది. అనంతరం అక్కడ రాణి ఆఫ్ ఝాన్సీ రెజిమెంట్లో మహిళా సైనికురాలిగా శిక్షణా శిబిరానికి చేరుకుంది. ఆమె సైనిక జీవితం రొటీన్‌‌గా మారడంతో త్వరగా మెలకువలు నేర్చుకుంది. తన సీనియర్‌లకు సెల్యూట్ చేయడం నుంచి తన స్వదేశీయులతో కవాతు చేయడం వరకు నేర్చింది.

అయితే, జపాన్‌లో కంటే శిబిరంలో ఆహారం చాలా సులభంగా దొరికేది.వాస్తవానికి ఆమెకు హిందీ లేదా ఇంగ్లీషు రాకపోయేది కాదు.కొంతకాలానికి మెషిన్ గన్‌ని ఎలా కాల్చాలో నేర్చుకుని తన ప్లాటూన్‌తో కలిసి లాంగ్ మార్చ్‌లకు వెళ్లేది.

ఈ క్రమంలోనే జపాన్ దేశంలోని హిరోషిమా, నాగసాకి పట్టణాలపై అమెరికా అణుబాంబులు వేయడంతో ఆ దేశం రూపురేకలు ఒక్కసారిగా మారిపోయాయి. ఈ ఘటన వీరాంగన ఆశను ఒక్కసారిగా షాక్‌కు గురిచేసింది. ఆ రోజుల్లో వార్తల ప్రసారం కూడా చాలా ఆలస్యంగా ఉండేవి. అణుబాంబు దాడి జరిగిన సమయంలో తన పేరెంట్స్, తోబుట్టువులు టోక్యోలో ఉన్నారు.వారు కూడా బాంబు దాడిలో మరణించి ఉంటారని ఆశా సహాయ్ భావించింది.

అణుబాంబు దాడి ఘటన తర్వాత జపాన్ దేశం.. అమెరికాకు లొంగిపోవడంతో ఆగష్టు 1945లో నేతాజీ రహస్యంగా అదృశ్యమయ్యారు. ఆ తర్వాత వీరంగన ఆశా, ఆమె సహచరులు శిబిరంలో బంధించబడ్డారు. వారి ఆయుధాలను బ్రిటీష్ సైనికులు జప్తు చేశారు. కొంతకాలం పాటు వారు బంధీలుగా ఉండటంతో పాటు మిత్ర రాజ్యాల సైనికుల ద్వారా వేధించబడ్డారు.అయితే, ఆమె తండ్రి ఆనంద్ మోహన్ సహాయ్ సింగపూర్ జైలులో ఉన్నట్లు ఆలస్యంగా కబురు అందింది.

1946లో వీరంగన ఆశా సహాయ్, సత్యదేవ్ సహాయ్.. ఆమె తండ్రి ఆనంద్ మోహన్ సహాయ్ ఏప్రిల్ భారతదేశానికి తిరిగి వచ్చారు. వారికి ఘనస్వాగతం లభించింది. ఆమె ఇండియాకు తిరిగివచ్చాక ఆజాద్ హింద్ ప్రభుత్వం చేసిన వీరోచిత పోరాటల గురించి దేశంలో విరివిగా ప్రచారం చేశారు. స్వాతంత్ర్య ఉద్యమ కాలంలో ఆశా సహాయ్ చేసిన పోరాటాలకు గాను 2017లో రాష్ట్రపతి రామ్‌నాథ్‌ కోవింద్‌ చేతుల మీదుగా లెఫ్టినెంట్ హోదా పేరుతో సత్కరించబడింది.

షహీద్ వీరంగన మాతంగిని హజరా (Veerangana matangini hazara).. స్వాతంత్ర్య పోరాట ఉద్యమం(Freedom Figther)లో ఈమె ఉక్కు మహిళ పాత్రను పోషించారు.పెద్దగా చదువు లేకపోయినా తన కడసారి సమయంలో ఏకంగా 6 వేల మందితో కూడా సమూహానికి ఆమె నాయకత్వ బాధ్యతలు నిర్వహించారు. నిరసనకారులపై బ్రిటీష్ సైనికులు కాల్పులు జరుపుతుండగా.. వారిని అడ్డుకోవడానికి యత్నించి ఏకంగా స్వయంగా బుల్లెట్లకు ఎదురుగా నిలిచి ప్రాణత్యాగం చేశారు.

షహీద్ మాతంగిని ప్రస్థానం గురించి తెలిస్తే ఎవరికైనా కళ్లు చెమ్మగిల్లుతాయి. చిన్నతనంలోనే ఆమె ఎన్నో కష్టాలను అనుభవించింది. మాతంగిని ప్రస్తుత పశ్చిమ బెంగాల్ రాష్ట్రంలోని హోగ్లా గ్రామంలో జన్మించింది.ఆడ కూతురిగా జన్మించినందున కుటుంబీకుల ప్రోత్సాహం లేకపోవడంతో అధికారిక విద్యకు దూరమైంది. తన తండ్రి ఒక పేద రైతు. మాతంగినికి తల్లిదండ్రులు బాల్యవివాహం చేయడంతో 18ఏళ్ల వయసులోనే వితంతువుగా మారింది.

ఆ తర్వాత కొంత కాలానికి తిరిగి తన స్వగ్రామానికి వచ్చింది.తన జీవితాన్ని గ్రామంలోని ప్రజలకు సాయం చేయడానికి వెచ్చించింది. 1900 సంవత్సరం ప్రారంభంలో జాతీయవాద ఉద్యమం భారత ఉపఖండం అంతటా వ్యాపించింది. ఆ సమయంలో మాతంగి స్వాతంత్ర్య ఉద్యమం గురించి తెలుసుకోవడం ప్రారంభించింది. ఈ క్రమంలోనే 1905లో షహీద్ మాతంగి స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో చురుకుగా పాల్గొనడం ప్రారంభించారు.

ఆమె అప్పట్లో చాలా బలహీనంగా ఉండేది. ఒంట్లో శక్తి లేకపోయినా స్వాతంత్ర్య ఉద్యమంలో ఆమె కనబరిచిన స్ఫూర్తితో ‘గాంధీ బురి’(వృద్ధ గాంధీ మహిళ) అనే బిరుదును పొందింది. 1932లో సహాయ నిరాకరణ ఉద్యమ సమయంలో ‘ఉప్పు సత్యాగ్రహ’ ఉద్యమంలో కీలక పాత్ర పోషించింది. దీంతో ఆమెను పోలీసులు అరెస్టు చేశారు. అనంతరం విడుదలైన ఆమె ఉప్పు మీద పన్ను(TAX)ను రద్దు చేయాలనే డిమాండ్‌తో ఉద్యమించడం ప్రారంభించింది.

దీంతో మాతంగినిని మళ్లీ అరెస్టు చేసి 6 నెలల పాటు బహరంపూర్‌లో ఉంచారు. అనంతరం 1933లో సెరంపూర్‌లో జరిగిన సబ్ ‌డివిజనల్ కాంగ్రెస్ సమావేశానికి హాజరైన ఆమె పోలీసులు జరిపిన లాఠీచార్జిలో తీవ్రంగా గాయపడింది. ఆ తర్వాతి కాలంలో మాతంగిని అనేక మార్లు అరెస్టు అయ్యి జైలుకు వెళ్లారు.

ఆ తర్వాత షహీద్ హజ్రా జిల్లా రాజధానిలో జరిగిన స్వాతంత్ర్య పోరాటంలో మాతంగిని పాల్గొన్నారు. ఇది ఆమె జీవితాన్ని ఓ మలుపు తిప్పింది. నాయకత్వ లక్షణాలను పునికిపుచ్చుకోవడానికి ఈ ఘటన ఊపిరిపోసిందని చెప్పుకోవచ్చు. గవర్నర్ రాజభవనంను లక్ష్యంగా చేసుకుని నిరసన కారులు మార్చ్‌ను నిర్వహిస్తున్నారు. ఆ టైంలో షహీద్ మాతంగిని స్వాతంత్య్ర పతాకాన్ని చేతబట్టుకుని ఎగురవేస్తూ పరేడ్‌లో ముందుండి సాగారు.

నిరసనకారులు గవర్నర్ బాల్కనీకి చేరువ కావడంతో మాతంగిని ఒక్కసారిగా బ్రిటీష్ సైనికుల నుంచి తప్పించుకుని ‘గో బ్యాక్, లాత్ సాహిబ్’ అని అరుస్తూ బ్యానర్‌ను చూపించారు.ఈ చర్యతో ఆమెను బ్రిటిష్ పోలీసులు తీవ్రంగా కొట్టారు. ఇక 29 సెప్టెంబరు 1942న 73 ఏళ్ల వయస్సులో మాతంగిని దాదాపు 6 వేల మంది నిరసనకారులతో కూడిన బృందానికి నాయకత్వం వహించింది.

ఈ నిరసన కారుల బృందం బ్రిటిష్ అధికారుల చెరలో ఉన్న ‘తామ్‌లుక్’ పోలీసు స్టేషన్‌ను స్వాధీనం చేసుకున్నారు. అప్పుడు ఆమె నిర్భయత గురించి అందరూ చర్చించుకున్నారు. పోలీసులు ఈ మార్చ్‌ను ఆపడానికి ప్రయత్నించగా, ఇరు వర్గాల మధ్య తోపులాట జరిగింది. అనంతరం నిరసనకారులపై బ్రిటీష్ సైనికులు కాల్పులు జరపడం ప్రారంభించారు. దీంతో కాల్పులు ఆపాలని మాతంగిని పోలీసులకు విజ్ఞప్తి చేశారు. ఆమె వినతిని పట్టించుకోకుండా బ్రిటీష్ సైనికులు ఆమె మీద ఏకంగా మూడు సార్లు కాల్పులు జరిపారు. దీంతో నెత్తుడి మడుగులో ఆమె కుప్పకూలి తుదిశ్వాస విడిచింది. స్వాతంత్ర్యం సిద్ధించిన అనంతరం కోల్‌కోతాలోని మైదాన్‌లో ఆమె శిలాశాసనాన్ని ఏర్పాటు చేయడంతో పాటు, ఒక రహదారికి ఆమె పేరు పెట్టారు.

బ్రిటీషర్స్ దుర్మార్గాలకు ఎంతో మంది స్వాతంత్ర్య సమరయోధులు అసువులు బాశారు. కన్న తల్లిలా భావించే సొంత నేలను విడిచి ఉండలేక.. తెల్లదొరల కాళ్ల కింద బానిసత్వం భరించలేక వారికి ఎదురుతిరిగి ఉరికొయ్యలను ముద్దాడారు. బ్రిటీషర్స్ అకృత్యాలను కూకటివేళ్లతో పెలికించడానికి జరిగిన పోరాటంలో తుదిశ్వాస విడిచిన స్వాతంత్య్ర సమరయోధుల్లో షహీద్ రాయ్ అహ్మద్ ఖాన్ ఖరాల్ ఒకరు. అతని తలను శిరచ్ఛేదం చేసిన బ్రిటీషర్స్..దానిని జైలులో ప్రదర్శనకు ఉంచిన ఘటన ఉద్యమకారుల నెత్తుటిని మరిగేలా చేసిందంటే అతిశయోక్తి కాదు. ఖరాల్ మరణం తర్వాత కూడా తిరుగుబాటు చాలా కాలం కొనసాగేలా చేసింది.

షహీద్ రాయ్ అహ్మద్ ఖాన్ ఖరాల్ (Shaheed Ahmad khan Karal).. పంజాబ్‌లోని శాండల్ బార్ ప్రాంతంలోని ఖరల్ తెగకు చెందిన భూస్వామి కుటుంబంలో ఝమ్రాలో జన్మించాడు. ఖరాల్స్ బార్ గిరిజన సమూహాలైన కథియా, వాటూ, ఫటాయానా, ఇతరులతో బ్రిటీషర్స్ మీద ఆధిపత్యం కోసం ప్రయత్నించారు. అంతకుముందు లియోపోల్డ్ ఆలివర్ ఫిట్‌జార్డింగే బర్కిలీ లేదా లార్డ్ బెర్క్లీ 1857లో గోగేరా అసిస్టెంట్ కమిషనర్. అతను షహీద్ ఖరాల్‌తో సహా గోగేరాలోని ముఖ్యవ్యక్తులతో సమావేశాన్ని నిర్వహించాడు.

బ్రిటీష్ వారికి వ్యతిరేకంగా కొనసాగుతున్న తిరుగుబాటును అణిచివేసేందుకు మనుషులు, గుర్రాలను సరఫరా చేయాలని బెర్క్లీ షహీద్ రాయ్‌ ఖరాల్‌ను కోరగా.. అందుకు అతను తిరస్కరించాడు. ఖరాల్స్ స్త్రీలు,గుర్రాలు, భూమిని తాము ఎవరితోనూ పంచుకోము అని చెప్పి అక్కడి నుంచి వెళ్లిపోయారు.

అయితే, పన్నులు చెల్లించడం లేదనే కారణంతో జులై 8న బ్రిటీష్ వారు పెద్ద సంఖ్యలో జోయా గిరిజనులు, మహిళలు, పిల్లలను అరెస్టు చేశారు. ఈ వార్త తెలుసుకును్న షహీద్ ఖరాల్ గోగేరా జైలులోకి చొరబడి అందులో ఉన్న అమాయక ప్రజలను రక్షించాలనుకున్నాడు. అతని మిత్రులైన ఫటాయానా, వాటూ, కతియా తెగల సాయంతో జులై 26న గోగేరా జైలుపై దాడి చేశాడు.

ఈ ప్రయత్నంలో 145 మంది ఖైదీలు మరణిచంగా..వందకు పైగా బ్రిటీష్ దళాలు కూడా మరణించాయి. ఆ తర్వాత కొంతకాలానికి బ్రిటీష్ అధికారులు షహీద్ ఖరాల్‌ను అరెస్టు చేయించారు. అయితే, స్థానిక తెగల నుండి ఒత్తిడి తీవ్రం అవ్వడం, అతనిపై అభియోగాలు మోపేందుకు తగిన సాక్ష్యాలు లేకపోవడంతో ఖరార్ ను బ్రిటీషర్స్ విడుదల చేశారు.

జైలు నుంచి విడుదలయ్యాక ఖరాల్ బ్రిటిష్ వారికి వ్యతిరేకంగా తిరుగుబాటు చేయడం ప్రారంభించారు. షహీద్ ఖరాల్‌ను అరెస్టు చేయడానికి మరొక ప్రయత్నం జరగడంతో పాటు ఝమ్రాపై దాడి జరిగింది. అది విఫలం కావడంతో ఖరాల్ చిన్న కుమారుడు బాలా ఖాన్ ఖరాల్‌తో సహా 20 మంది పౌరులను బ్రిటీష్ సైనికులు అరెస్టు చేశారు. ఈ విషయం తెలిసాక షహీద్ ఖరాల్.. కథియా, వట్టూ, ఫటాయానా,జోయా గిరిజనుల సాయంతో బ్రిటీష్ వారికి వ్యతిరేకంగా గెరిల్లా పోరాటాన్ని కొనసాగించారు.

ఓరోజు గిరిజన నాయకులతో కలిసి ఖరాల్ రహస్య సమావేశం నిర్వహించి గోగేరాపై దాడికి ప్లాన్ చేశాడు. అయితే, కమలియాకు చెందిన సర్ఫరాజ్ ఖరాల్ అనే వ్యక్తి ఈ సమాచారాన్ని బ్రిటీష్ అధికారులకు అందజేశాడు. దాంతో షహీద్ ఖరాల్ ఆధ్వర్యంలో జరిగిన తిరుగుబాటును బ్రిటీషర్స్ అడ్డుకోగలిగారు. అనంతరం షహీద్ ఖరాల్ తన సహచరులతో గష్కోరి అడవులకు పారిపోయి కొంతకాలం దాక్కుని తిరిగి పోరాటాన్ని కొనసాగించాడు.

ఖరాల్‌ను అరెస్టు చేసేందుకు బ్రిటీష్ వారు గష్కోరి అడవుల్లో సోదాలు జరిపించారు. కెప్టెన్ బ్లాక్ ఆధ్వర్యంలో ఒక దళాన్ని అక్కడికి పంపగా.. అదే టైంలో షహీద్ ఖరాల్ తన సన్నిహిత సహచరులతో కలిసి మధ్యాహ్నం ప్రార్థనలు చేస్తుండగా.. అతన్ని బ్రిటీష్ దళాలు అతన్ని చంపేశాయి.

ఈ ఘటన తర్వాత ఖరాల్ యొక్క నమ్మకమైన స్నేహితుడు మురాద్ ఫటాయానా తన మిత్రుని హత్యకు ప్రతీకారం తీర్చుకున్నాడు. మురాద్ ఫటాయానా దాడిలో బ్రిటిష్ సైనికులతో పాటు లార్డ్ బెర్క్లీని మరణించాడు. అనంతరం బ్రిటీష్ ఈఐసీ బలగాలు, స్థానిక తెగలకు జరిగిన యుద్దంలో తెగలు పూర్తిగా అంతరించాయి. దీంతో 1858లో తిరుగుబాటు పూర్తయ్యింది. కాగా, షహీద్ ఖరాల్ మరణాంతరం అతని తలను శిరచ్ఛేదం చేసి గోగేరా జైలులో బ్రిటీష్ అధికారులు ప్రదర్శనకు ఉంచారు. కొన్ని రోజుల తర్వాత అతని మద్దతుదారుల్లో ఒకరు ఆ తలను దొంగిలించి ఝమ్రాలోని అతని పూర్వీకుల స్మశానవాటికలో ఖననం చేశారు. కాగా, షహీద్ ఖరాల్ తిరుగుబాటును చరిత్ర విస్మరించడం చర్చనీయాంశంగా మారింది.

షహీద్ జయకృష్ణ రాజగురు మహాపాత్ర(JAYAKRISHNA RAJGURU MAHAPATRA).. ఈ పేరు వింటే చాలు 17వ సెంచరీలో అప్పటి భారత భూభాగం ఒడిశాలో అక్రమంగా సామ్రాజ్య విస్తరణకు పూనుకున్న బ్రిటీష్ వారికి ముచ్చెమటలు పట్టేవి. పొరుగు దేశం శత్రు రాజులు కూడా (ఖుర్దా)(KuRDA) మీదకు దండెత్తడానికి భయపడేవారు.రాజగురు అటు విద్య, పాండిత్యం, యుద్ధకలల్లో ఆరితేరినవాడు. అంతేకాకుండా గ్రామాల్లోని యువకులకు సైనిక విద్యలు నేర్పించి వారిని వీరులుగా తయారు చేసిన ఘనత షహీద్ జై రాజగురు సొంతం.

షహీద్ జయకృష్ణ రాజగురు మహాపాత్ర ఒడిషాలోని పూరీకి సమీపంగా ఉన్న బీరహరేక్రుష్ణపూర్‌లో చంద్ర రాజగురు,తల్లి హరమణి దేబీకి జన్మించారు. రాజగురు రాజవంశీయుల పూజారి, కమాండర్-ఇన్-చీఫ్ మరియు ఖుర్దా రాజు అయిన గజపతి ముకుంద దేవ-II యొక్క నిజమైన పరిపాలనా ప్రతినిధిగా ఉండేవాడు.

స్వాతంత్య్రానికి పూర్వం 1780లో షహీద్ రాజగురు 41 ఏళ్ల వయసులో గజపతి దిబ్యసింహ దేవకి ముఖ్యమంత్రి-కమ్-రాజగురుగా అపాయింట్ అయ్యాడు. షహీద్ రాజగురు సంస్కృతంలో చాలా ప్రసిద్ధి చెందిన పండితుడు.గొప్ప తంత్ర సాధకుడు కూడా. 1779లో బాదంబా గడ వద్ద ఖుర్దా రాజు, జానూజీ భోన్సాల మధ్య జరిగిన యుద్ధంలో నరసింగ రాజగురు మరణించగా.. ఆ పరిస్థితుల్లో జై రాజగురు ఖుర్దా యొక్క పరిపాలనా అధిపతిగా, సైన్యాధ్యక్షునిగా నియమితుడయ్యాడు.

యుద్ధాలు జరుగుతున్న కాలంలో బలహీనంగా ఉన్న ‘ఖుర్దా’ ప్రజలపై బార్గీస్ అనే మరాఠా కిరాయి సైనికులు దాడికి తెగబడ్డారు. ఆ టైంలో షహీద్ రాజగురు బూర్గీలకు వ్యతిరేకంగా పోరాడేందుకు (పంచసూత్రి యోజన) పేరిట కొత్త సైన్యాన్ని అభివృద్ధి చేశాడు. ఇందులోని సైనికులంతా వారి రాజ్యంలోని యువకులే.1757లో బ్రిటిష్ వారు ప్లాసీ యుద్ధంలో విజయం సాధించి అప్పుడు ఒడిశాలో భాగంగా ఉన్న బెంగాల్, బిహార్,మదీనాపూర్ ప్రావిన్సులను ఆక్రమించారు.

ఆ తర్వాత 1765లో హైదరాబాదు నిజాం పరిపాలనలో ఉన్న ఆంధ్రప్రదేశ్‌లోని విస్తారమైన ప్రాంతాన్ని చేజిక్కించుకున్నారు. ఆ తర్వాత గంజాంలో ఖుర్దా వరకు ఒక కోటను నిర్మించారు. గంజాం నుంచి మదీనాపూర్ మధ్య రవాణా నిమిత్తం 1798లో ఖుర్దాపై దాడి చేసి ఆక్రమించుకోవాలని చూశారు. అప్పుడు ఖుర్దా రాజు గజపతి దిబ్యసింహ దేవ్ ఆకస్మికంగా మరణించారు. అయినప్పటికీ షహీద్ రాజగురు బ్రిటీష్ వారికి ఎదురుతిరిగి వారిని ఓడించాడు.

అనంతరం రాజగురు మద్దతుతో ముకుంద దేవ్-II ఖుర్దా రాజు అయ్యాడు. అనంతరం గంజాం జిల్లాల మేజిస్ట్రేట్ కల్నల్ హార్కోర్ట్.. ఖుర్దా రాజుతో గంజాం, బాలాసోర్‌ల కమ్యూనికేషన్ కోసం రూ.1 లక్ష పరిహారం, మరాఠాల ఆధీనంలో ఉన్న నాలుగు పరగణాలను తిరిగి ఇచ్చేలా ఒప్పందం చేసుకున్నారు. అయితే, ఈ రెండింటినీ తిరిగి పొందడంలో రాజగురు విఫలమయ్యాడు.

ఆ తర్వాత విదేశీ శక్తుల నుంచి రాజ్యాన్ని కాపాడుకోవడానికి సైన్యాన్ని పునవ్యవస్థీకరించాడు. ఈ క్రమంలోనే సెప్టెంబర్ 1804లో ఖుర్దా రాజు ‘జగన్నాథ దేవాలయం’పై ఉన్న సాంప్రదాయ హక్కులను కోల్పోయాడు. ఇది రాజు, ఒడిషా ప్రజలకు తీవ్ర దిగ్భ్రాంతి కలిగించింది. ఆ తర్వాత అక్టోబర్ 1804లో పిపిలి ప్రాంతం వద్ద బ్రిటీష్ వారిపై సాయుధ పైకాస్ బృందం దాడి చేసింది. రాజగురు పైకాస్ బృందానికి కుజంగ, కణిక, హరీషపుర,మరీచిపుర తదితర రాజులు మద్దతు పలికారు.

ఈ యుద్ధం చాలా కాలం పాటు కొనసాగింది. ఇందులో బ్రిటీష్ వారు ఆధిపత్యం చెలాయించడంతో వారు రాజగురుని అరెస్టు చేసి ఖుర్ధా కోట నుుంచి బారాబతి కోటకు తరలించారు. అయితే, ఖుర్దా రాజు ముకుంద దేవ-IIను కాపాడేందుకు రాజగురు చాలా యత్నించినా బ్రిటీష్ వారు 3 జనవరి 1805న అతన్ని అరెస్టు చేశారు.

అనంతరం రాజగురు, ముకుంద దేవ రాజును కటక్ నుండి మిడ్నాపూర్ జైలుకు పంపారు. రాజగురు, రాజ్యానికి రాజు లేకపోవడంతో రాష్ట్రంలో మరింత హింసాత్మక పరిస్థితులు నెలకొన్నాయి. ఈ క్రమంలో జైలు నుంచి రాజగురు సమర్పించిన పిటిషన్‌ను పరిగణనలోకి తీసుకున్న బ్రిటిష్ లాయర్లు ముకుంద దేవ-IIని విడుదల చేసి పూరీకి పంపించారు.

ఆ తర్వాత మదీనాపూర్‌లోని బాగితోటలో షాహీద్ రాజగురు తిరుగుబాటుపై విచారణ జరిగింది. ‘బ్రిటీష్ ప్రభుత్వానికి వ్యతిరేకంగా’ యుద్ధం చేసినందుకు అతను దోషిగా ప్రకటించబడ్డాడు. చనిపోయే వరకు ఉరితీయాలని ఆదేశాలు వెలువడ్డాయి.కానీ, 6 డిసెంబర్ 1806న అతన్ని ఉరివేసేవారు అతని కాళ్లను చెట్టు యొక్క రెండు కొమ్మలకు కట్టి శరీరాన్ని రెండు భాగాలుగా చీల్చే ప్రయత్నం చేసి చంపేశారు.అప్పట్లో షహీద్ రాజగురు మరణంతో ఖుర్దాలో కొంతకాలం పాటు అశాంతి నెలకొంది.

స్వాతంత్ర్య సమరయోధ్యమంలో షహీద్ ఖాన్ బహదూర్ ఖాన్‌‌(Shaheed bahadur khan)కు ప్రత్యేక స్థానం ఉంది. అప్పట్లో బ్రిటీషర్స్ కులం, మతం ప్రాతిపదికన భారతీయులను విడదీసి వాళ్లల్లో వాళ్లే కొట్టుకునేలా చేసి ఆ తర్వాత వారిపై యుద్ధం ప్రకటించి సామ్రాజ్యాలను, భూభాగాలను ఆక్రమించుకుంటూ వచ్చారు. అలా దేశం మొత్తం వారి చేతుల్లోకి వెళ్లిపోయింది. డబ్బులకు అమ్ముడుపోయే కొందరి వల్ల ఏకంగా 200 ఏళ్లకు పైగా తెల్లదొరలు ఇండియాను పరిపాలించారు.

అయితే,1857లో సిపాయిల తిరుగుబాటుతో రవి అస్తమించని బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యపు కోటలకు బీటలు వారడం మొదలయ్యాయి. ఒక్కో ప్రాంతంలో ఒక్కో తిరుగుబాటు దారుడు పుట్టుకొచ్చాడు. బ్రిటీషర్స్కు నిద్రలేకుండా చేసేవారు.ఒక్కరినీ అంతమొందించామని వారు సంతోషించేలోపు మరో తిరుగుబాటు దారుడు పుట్టుకొచ్చి వారికి భయం అంటే ఏమిటో పరిచయం చేశారు. అటువంటి కొందరు విప్లవకారులు చరిత్రలో కనుమరుగైపోయారు. వారిలో ముఖ్యుడు షహీద్ ఖాన్ బహదూర్ ఖాన్.

షహీద్ ఖాన్ అరబిక్, పర్షియన్, ఇస్లామిక్ భాషలలో సాంప్రదాయ విద్యను అభ్యసించాడు. ఈస్ట్ ఇండియా కంపెనీలో సదర్ అమీన్ (మధ్యవర్తి లేదా స్థానిక సివిల్ జడ్జి) స్థాయికి చేరాడు. అతని పదవీ విరమణ అనంతరం బరేలీకి షిఫ్ట్ అయ్యాడు. అక్కేడ నివసించడం ప్రారంభించాడు. బరేలీలో అందరిచేత గౌరవం అందుకునే రుహెలా చీఫ్ హఫీజ్ రహమత్ ఖాన్ యొక్క మనవడి హోదాను షహీద్ ఖాన్ అనతి కాలంలోనే పొందాడు.

1857లో సిపాయిల తిరుగుబాటు ప్రారంభమైనప్పుడు షహీద్ ఖాన్ వయస్సు 82 సంవత్సరాలు. అప్పుడు తిరుగుబాటు దారులకు షహీద్ ఖాన్ నాయకత్వం వహించేవాడు. ప్రజల మధ్య ద్వేషం (హిందు, ముస్లిం) అనే మతం రంగును పులిమి గొడవలు రేపడానికి బ్రిటీష్ వారు ఎంతో ప్రయత్నించారు. కానీ, బరేలీలో మత సామరస్యం నెలకొనేలా షహీద్ ఖాన్ చర్యలు తీసుకున్నాడు.

31 మే 1857న షహీద్ ఖాన్ రోహిల్ ‌ఖండ్ రాజధాని బరేలీలో తనకు తాను స్వాతంత్ర్యం ప్రకటించుకున్నాడు. అనంతరం హిందువుల పండుగల సమయంలో గోహత్యను నిషేధించారు. ఈయన చర్యల వలన బ్రిటిష్ వారు తమ సామ్రాజ్యవాద విస్తరణ కాంక్షను నెరవేర్చుకోలేకపోయారు. బరేలీలో హిందువులు, ముస్లిములు కలిసి కట్టుగా ఉండేవారు.మతసామరస్యం నెలకొనేందుకు హిందువులు పచ్చ జెండాలు, ముస్లిములు కాషాయ జెండాలను పట్టుకునేవారు.

షహీద్ ఖాన్ తిరుగుబాటు గురించి బ్రిటీష్ హైయ్యర్ అధికారులకు తెలియడంతో వారు బరేలీపై యుద్ధం ప్రకటించారు. ఈ క్రమంలోనే మే 6న బ్రిగేడియర్ జనరల్ జోన్స్ నేతృత్వంలోని కంపెనీ దళాలు బరేలీని రౌండప్ చేశాయి. అప్పుడు బహదూర్ ఖాన్‌కు నేల మీద యుద్ధం చేయడం తప్ప వేరే మార్గం కనిపించలేదు. దీంతో అతని వద్ద ఉన్న తిరుగుబాటు దారులను రెండు దళాలుగా విభజించాడు.

మొదటి దళంలోని ఫిరంగి వీరులను బరేలీలోకి ప్రవేశించే బ్రిడ్జి వద్ద ఏర్పాటు చేశాడు. రెండోవ దళంలో ఘాజీలతో కూడిన వీరులను ఏర్పాటుచేశారు. వీరు నగర శివారు ప్రాంతాల రక్షణలో కాపు కాసింది. అయితే, బ్రిటీష్ దళాలు వేగంగా మొదటి దళాన్ని ధ్వంసం చేసి షాహీద్ ఖాన్‌ను ఓడించాయి.దీంతో షహీద్ ఖాన్ అక్కడి నుంచి తప్పించుకుని అహ్మదుల్లా షాతో చేరాలని షాజహాన్‌పూర్ వైపు వెనక్కి మళ్లాడు.

జూన్ 12న షాజహాన్‌పూర్ నగర శివారులోకి షహీద్ ఖాన్ చేరుకున్నాడు. అయితే, జూన్ 15న అహ్మదుల్లా షాను పవయాన్ రాజు ద్రోహపూర్వకంగా చంపాడు. ఆ విషయం తెలుసుకున్న షహీద్ ఖాన్ వెంటనే దారి మార్చుకుని నేపాల్ సరిహద్దులోని తెరాయ్ అడవుల్లో తలదాచుకున్నాడు.కొంతకాలం అలాగే ప్రదేశాలు మారుస్తు వచ్చాడు బహదూర్ ఖాన్. కానీ, 1859 డిసెంబర్‌లో బుట్వాల్ సమీపంలో రాణా జంగ్ బహదూర్ ఖాన్‌ను పట్టుకున్నాడు.

దీంతో కొంతకాలం షహీద్ ఖాన్ రాణా ఖైదీగా ఉండిపోయాడు. అనంతరం అతన్ని బరేలీకి తీసుకువచ్చి బరేలీ కోటలో బంధించారు. అతని మీద బ్రిటీష్ అధికారులు తిరుగుబాటు అభియోగాలు మోపి ప్రత్యేక విచారణ కమిషన్ ద్వారా మరణ శిక్ష విధించారు. కాగా, 24 మార్చి 1860న బరేలీ జైలులో బహదూర్ ఖాన్‌ను ఉరితీశారు.